Sądy pokoju od 2022 r.

Sądy pokoju w modelu europejskim

System sądów pokoju powszechnie występuje w krajach Europy Zachodniej o silnie zakorzenionych tradycjach demokratycznych – polski ustawodawca zainspirowany dorobkiem europejskim zdecydował się implikować na polski grunt tożsame rozwiązania. Remedium dla przeciążonego wymiaru sprawiedliwości miałyby stanowić sądy, które wzorem sąsiedniej praktyki rozpoznawałyby sprawy o niższym ciężarze gatunkowym stanowiąc kluczowe wsparcie dla sądów rejonowych. Idea takiego ukształtowania wymiaru sprawiedliwości nie jest nowatorską – w Wielkiej Brytanii sędziowie pokoju są wybierani przez lokalne komitety doradcze, którzy wchodzą w skład orzekający sądów pokoju wraz z członkami społeczności lokalnych. W Szwajcarii sądy te działają na zasadzie sądów pojednawczych, w Belgii natomiast, powołane w każdym z kantonów sądowych, będąc najbliżej społeczeństwa stoją na straży praw i wolności obywateli w sprawach mniejszej wagi. Analogiczny koncept realizowany jest we Włoszech – sędziowie wchodzący w ich struktury organizacyjne są sędziami honorowymi (niezawodowymi) rozpoznając sprawy cywilne i karne o mniejszym kalibrze, czy w Portugalii rozstrzygając spory cywilne, których wartość nie przekracza 15 000 EUR.

Powoływanie sędziów

O ile ilość kandydatów na stanowisko sędziego pokoju nie byłaby reglamentowana ustawą, o tyle wielkość etatów sędziów pokoju, określona przez ministra sprawiedliwości po uzyskaniu opinii prezesów sądów okręgowych oraz prezesów sądów rejonowych, stanowiłaby odniesienie do liczby mieszańców danego powiatu (miasta na prawach powiatu). Proponuje się, by jeden sędzia pokoju przypadał na 40 000 mieszkańców powiatu.

Obecny projekt ustawy wprowadza novum, forsując tryb wyłaniania sędziów w wyborach powszechnych. Uwzględniwszy partycypację społeczeństwa, system ten miałby przyczynić się do realnego wpływu obywateli na władzę. Powoływanie sędziów następowałaby zatem w oparciu o obecną procedurę konstytucyjną tj. przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa na czas nieoznaczony – niemniej wybór sędziego pokoju spośród kandydatów odbywałby się już poprzez głosowanie obywateli w wyborach mających miejsce wraz z wyborami  do jednostek uchwałodawczych samorządu terytorialnego (powiatów) oraz dzielnic gminy Warszawa.

Wynagrodzenie

Okoliczność, że sądy pokoju miałyby wchodzić w poczet sądownictwa powszechnego władnego do rozstrzygania spraw w I instancji stanowi, zdaniem projektodawcy, dostateczną przesłankę do zrównania wynagrodzeń nowo powoływanych sędziów pokoju z uposażeniami sędziów sądu rejonowego, tym bardziej zważywszy na funkcjonalne powiązania obu tych organów wymiaru sprawiedliwości.

Stawkę zasadniczą sędziego określono by jako równowartość iloczynu wynikającego z pomnożenia kwoty bazowej tj. przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłaszanego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 291) przez stosowany mnożnik wynikający z załącznika do projektowanej ustawy. Kryterium zaś różnicującym wysokość uposażenia sędziów zajmujących równorzędne stanowiska sędziowskie byłby staż pracy.

Organizacja

Siedzibą sądu pokoju byłby sąd rejonowy, a w razie jego braku w danej miejscowości – siedziba zostałaby ustanowiona w starostwie powiatowym. W gminie zaś Warszawa sądy pokoju stacjonowałyby tam, gdzie sąd rejonowy właściwy dla danej dzielnicy. Analogicznie, dla dzielnic, które nie posiadają budynku swojego sądu rejonowego, siedzibę sądu pokoju wydzielono by w ich urzędach. Finansowanie nowych sądów dokonywane byłoby z budżetu państwa w części przekazanej corocznie na finansowanie sądownictwa powszechnego.

Właściwość

Do właściwości sądów pokoju należałyby sprawy z zakresu prawa cywilnego, prawa karnego oraz wykroczenia – najprostsze biorąc pod uwagę ich charakter,  wartość przedmiotu sporu czy też granicę ustawowego zagrożenia karą. W związku z zaproponowanym katalogiem określającym kategorię spraw podlegających jurysdykcji sądów pokoju, zmianie uległaby właściwość rzeczowa sądów rejonowych. Z zakresu spraw sądów dotychczas najniższego, trójstopniowego podziału sądownictwa powszechnego w kraju, wraz w z wejściem w życie ustawy, zostałyby wyłączone: sprawy o prawa majątkowe, świadczenie, jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 10 000 zł; dotyczące roszczeń z rękojmi lub gwarancji – których wartość przedmiotu umowy nie przekracza kwoty dwóch tysięcy złotych; spory z powództwa najemcy lokalu mieszkalnego przeciwko wynajmującemu; obejmujące spory sąsiedzkie o tzw. immisje; z czynów niedozwolonych, jeśli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 10 000 zł, a dochodzone przez powoda roszczenie nie jest związane z prowadzeniem działalności gospodarczej; a także o naruszenie posiadania – do wartości sporu nieprzekraczającej 10 000 zł; o wydanie własności i o ochronę własności (kwotą dywersyfikującą właściwość byłaby suma opiewająca na 10 000 zł) oraz sprawy karne rozpoznawane przez sądy, które są zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku.

Sądy rejonowe wciąż pełniąc funkcję sądu I instancji w sprawach, które nie zostałyby zastrzeżone dla właściwości sądu pokoju (a także, jak dotąd, ustawowo zastrzeżonych w pierwszej instancji dla sądów okręgowych) stałyby się ponadto sądem odwoławczym od rozstrzygnięć podejmowanych przez sądy pokoju im podlegające.

Kandydaci na sędziów pokoju

Kandydaci na sędziów pokoju nie będą uprawnieni do prowadzenia kampanii wyborczej – w przypadku wyboru, a następnie powołania do pełnienia urzędu. Przewiduje się dopuszczenie jedynie możliwości prowadzenia kampanii informacyjnej, na podstawie której obywatele uzyskaliby podstawową informację identyfikacją osobę ubiegającą się o posadę sędziego. Model ten przypominać miałby obecną praktykę adwokatów czy radców prawnych informujących o wykonywanej przez nich działalności.

Kandydaci na sędziów pokoju mają spełniać wymogi analogiczne, jak kandydaci na sędziów sądu rejonowego. W tym zakresie proponuje się jednak modyfikację polegającą na określeniu wyższej granicy wieku tj. 35 lat. W ocenie projektodawcy jest to wiek zapewniający równowagę pomiędzy sprawnością działania a doświadczeniem życiowym warunkującym rzetelne sprawowanie urzędu.

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →