Stan faktyczny
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa K. sp. z o.o. z siedzibą w W. przeciwko Syndykowi masy upadłości L. sp. z o.o. z siedzibą w M. o wyłączenie ruchomości z masy upadłości, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
Z uzasadnienia Sądu
Sąd Najwyższy w ramach przedsądu bada tylko wskazane w skardze kasacyjnej okoliczności uzasadniające jej przyjęcie do rozpoznania, a nie podstawy kasacyjne i ich uzasadnienie, zaś cel wymagania przewidzianego w art. 3984 § 2 ustawy z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1575; dalej: KPC) może być osiągnięty jedynie przez powołanie i uzasadnienie przez skarżącego istnienia przesłanek o charakterze publicznoprawnym. Dla skutecznego powołania w skardze przesłanki określonej w art. 3989 § 1 pkt 4 KPC konieczne jest wykazanie przez skarżącego kwalifikowanej postaci naruszenia przepisów prawa materialnego lub procesowego mającej charakter oczywisty, widoczny prima facie przy wykorzystaniu podstawowej wiedzy prawniczej. Skarga jest oczywiście uzasadniona, jeżeli bez wątpliwości nastąpiły podnoszone w niej uchybienia lub gdy jest pewne, że miały one wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia lub też podniesione zarzuty oczywiście uzasadniają wniesioną skargę.
Skarżący powołując się na oczywistą zasadność skargi odwołuje się przede wszystkim do naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 69 § 1 ustawy z 28.3.2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1228; dalej: PrUpad) i twierdzi, że skoro nie został jeszcze sporządzony spis inwentarza masy upadłości to wykluczone jest wyłączenie z niej określonych składników.
Brak rażących uchybień
Oczywista zasadność skargi kasacyjnej zachodzi wówczas, gdy z samej jej treści wynika w sposób jednoznaczny, że wskazane w skardze podstawy zasługują na uwzględnienie. Oznacza to, że z argumentów przedstawionych we wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania, bez konieczności dokonywania pogłębionej analizy prawnej lub czynności procesowych sądu, wynika jaskrawa sprzeczność wyroku z przepisami prawa niepodlegającymi różnej wykładni i niepozostawiającymi sądowi swobody oceny albo z podstawowymi zasadami orzekania obowiązującymi w demokratycznym państwie prawa. O ile bowiem do uwzględnienia skargi wystarczy, że jej podstawy są usprawiedliwione, o tyle do przyjęcia skargi do rozpoznania niezbędna jest jej oczywista zasadność w wyżej przedstawionym rozumieniu. Analiza wniosku nie pozwala na stwierdzenie, że zachodzi wskazana przesłanka. Skarżący w wywodzie cytuje niewielkie fragmenty orzeczeń pomijając ich faktyczny sens. Z cytowanego wyroku Sądu Najwyższego z 18.10.2012 r., V CSK 405/11, Legalis wynika, że spis inwentarza sporządzony na podstawie art. 69 ust. 1 PrUpad jest oświadczeniem wiedzy syndyka i nie zmienia statusu prawnego rzeczy. Przed wpisem do spisu inwentarza syndyk jest uprawniony do oceny czy dane prawo wchodzi w skład masy upadłości i ustala jej skład, a więc jest uprawniony do wyłączenia danych rzeczy na tym etapie postępowania. Z art. 68 PrUpad i art. 69 ust. 3 PrUpad wynika, że jeżeli na podstawie dokumentów upadłego lub dokumentów bezspornych albo w wyniku oceny posiadania uzasadnione jest ustalenie, że prawa majątkowe należą do osoby trzeciej, to nie podlegają one wciągnięciu do spisu. Domniemanie, że wszystkie rzeczy znajdujące się w posiadaniu upadłego należą do majątku upadłego zostało, zgodnie z ustaleniami dokonanymi przez Sąd odwoławczy, obalone chociażby protokołem przekazania majątku dzierżawcy, który syndyk mu przekazał wraz z rzeczami objętymi pozwem. Twierdzenia skarżącego w świetle motywów zaskarżonego wyroku nie pozwalają na przyjęcie, że nastąpiły uchybienia przepisom prawa o charakterze elementarnym, mającym charakter oczywisty i widoczny prima facie.
Ustalenie składu masy upadłości następuje przez sporządzenie spisu inwentarza oraz spisu należności. W spisie inwentarza syndyk ujmuje prawa, objęte ruchomości, nieruchomości oraz środki pieniężne zgromadzone w kasie i na rachunkach bankowych. Spis należności sporządza się na podstawie ksiąg upadłego oraz dokumentów bezspornych.
Jeżeli syndyk na podstawie ksiąg upadłego oraz dokumentów bezspornych ustali, że w skład masy upadłości wchodzą ruchomości, nieruchomości oraz środki pieniężne, których syndyk nie objął, sporządza ich spis. W miarę ich obejmowania albo uzyskiwania ich równowartości syndyk składa uzupełnienie spisu inwentarza.
1.7.2021 r. na mocy przepisu art. 69 ust. 1ca PrUpad, każdorazowy stan spisu objętych przez syndyka ruchomości, nieruchomości, środków pieniężnych oraz przysługujących upadłemu praw majątkowych będzie ujawniany w Krajowym Rejestrze Zadłużonych, podobnie jak i inne spisy, o których mowa w art. 69 ust. 1-1c PrUpad. Zawarte w spisie należności informacje o przysługujących upadłemu wierzytelnościach podlegają ujawnieniu dopiero z chwilą obwieszczenia w Rejestrze uchwały rady wierzycieli albo postanowienia sędziego-komisarza o wyrażeniu zgody na sprzedaż wierzytelności.
Podobnie, jeżeli syndyk na podstawie ksiąg upadłego oraz dokumentów bezspornych ustali, że w skład masy upadłości w dniu ogłoszenia upadłości wchodziły składniki majątku, których syndyk nie ujął w spisie inwentarza, to sporządzi uzupełnienie spisu inwentarza, które obejmuje składniki majątku nieujęte w spisie inwentarza (por. art. 69 ust. 1f PrUpad w brzmieniu od 1.7.2021 r.).
W ocenie projektodawców, system teleinformatyczny obsługujący postępowania sądowe pozwala na wprowadzenie rozwiązań, które zwiększą transparentność prowadzonych postępowań, zwłaszcza w zakresie zarządzania majątkiem upadłego oraz zwiększą efektywność sprzedaży prowadzonej przez syndyka. Z tego względu zostały wprowadzone przywołane powyżej zmiany.
W analizowanym orzeczeniu Sąd Najwyższy przyjął, że spis inwentarza jest oświadczeniem wiedzy syndyka i nie zmienia statusu prawnego rzeczy. W doktrynie przyjmuje się powszechnie, że objęcie spisem inwentarza określonych przedmiotów i praw nie przesądza o tym, że należą one do masy upadłości, tak samo jak ich pominięcie w inwentarzu nie niweczy praw upadłego i nie uzasadnia wyłączenia z masy upadłości. Spis inwentarza polega na „inwentaryzacji” wszystkich składników majątku upadłego, za wyjątkiem należności, co do których sporządza się odrębny dokument – spis należności. Powinien więc obejmować on wszystkie prawa, objęte ruchomości, nieruchomości oraz środki pieniężne zgromadzone w kasie i na rachunkach bankowych.
Choć ujęcie w spisie inwentarza nie tworzy żadnego nowego tytułu prawnego, a w szczególności nie powoduje przejścia prawa własności na masę upadłości. Pogląd taki dominuje w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Przykładowo w wyroku z 18.10.2012 r., V CSK 405/11, Legalis Sąd Najwyższy stwierdził, że większość przedstawicieli doktryny skłania się ku poglądowi, że nie ma on ani mocy dokumentu urzędowego, ani waloru orzeczenia lub czynności prawnej. Jest to spis z natury składników majątku upadłego, do których upadły posiada tytuł prawny. Spis inwentarza można zatem określić jako zdarzenie faktyczne, które należy traktować jako oświadczenie wiedzy. Pełni on rolę informacyjną, analityczną i sprawozdawczą, ale nie może zmienić statusu prawnego rzeczy. Umieszczenie danego składnika majątkowego w spisie inwentarza nie pozostaje jednak bez znaczenia dla dalszego biegu postępowania upadłościowego. Bezpośrednim skutkiem jest bowiem przyjęcie, że składniki majątkowe umieszczone w spisie wchodzą, wskutek ustalenia przez syndyka, w skład masy upadłości. Warto jednak zauważyć, że w doktrynie wyrażane są poglądy, że spis inwentarza nie może być traktowany informacyjnie, ale należałoby mu przyznać moc, z jakiej korzystają dokumenty urzędowe. Spis inwentarza dokonywany jest przez organ postępowania upadłościowego, który tę czynność dokonuje w ramach przyznanych kompetencji. Jednocześnie czynność dokonania spisu inwentarza jest obowiązkiem ustawowym syndyka (nadzorcy, zarządcy). W świetle powyższego takiemu spisowi należy przyznać moc, z jakiego korzystają dokumenty urzędowe. Zauważyć także należy, że w doktrynie prawa upadłościowego przyjmuje się, że spis inwentarza, ze względu na jego charakter, zbliżony jest do protokołu zajęcia komorniczego.
Warto zwrócić uwagę, że wraz ze spisem inwentarza dokonuje się oszacowania majątku wchodzącego do masy upadłości, jak również domniemywa się, że rzeczy znajdujące się w posiadaniu upadłego w dniu ogłoszenia upadłości należą do majątku upadłego. W realiach analizowanej sprawy, domniemanie, że wszystkie rzeczy znajdujące się w posiadaniu upadłego należą do majątku upadłego zostało- zgodnie z ustaleniami dokonanymi przez Sąd odwoławczy- obalone chociażby protokołem przekazania majątku dzierżawcy, co słusznie podkreślił Sąd kasacyjny.
