Uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika
Ideą leżącą u podstaw całego Prawa restrukturyzacyjnego jest założenie, że zainicjowanie postępowania upadłościowego jest ostatecznością dla przedsiębiorcy zmagającego się z kryzysem. Jeżeli istnieją szanse, że dłużnik zdoła przełamać finansowe przeciwności i ponownie odzyskać rentowność swojej działalności gospodarczej, trzeba go wspomóc, zapewniając mu otoczenie prawne umożliwiające m.in. przedstawienie swojej sytuacji wierzycielom i złożenie propozycji ułożenia wzajemnych stosunków. Dzięki temu dłużnik może skupić się na podjęciu wysiłku naprawy swojego przedsiębiorstwa, natomiast wierzyciele mogą podjąć racjonalną decyzję ekonomiczną dotyczącą swojej wierzytelności – czy wyrażą zgodę na jej restrukturyzację, złożą własne propozycje regulujące stosunki na linii dłużnik-wierzyciele, czy też przyczynią się do przestawienia procedury na tory upadłości.
Cel ochrony umów
Jednym ze środków prowadzących do osiągnięcia opisanego powyżej celu – uniknięcia ogłoszenia upadłości dłużnika – jest ochrona umów kluczowych dla przedsiębiorstwa dłużnika (art. 256 ustawy z 15.5.2015 Prawo restrukturyzacyjne (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 978 ze zm.; dalej: PrRestr). Ratio legis sprowadza się do wzmocnienia tych stosunków obligacyjnych, które są niezbędne dla dalszego funkcjonowania dłużnika. Gdyby nie zostały objęte szczególną ochroną, mogłoby dojść do ich wygaśnięcia, ergo dłużnik nie mógłby kontynuować prowadzenia działalności gospodarczej, a co za tym idzie, zasadniczo przekreślony zostałby sens dalszego prowadzenia postępowania – dłużnik i tak nie mógłby przywrócić rentowności swojego przedsiębiorstwa i wykonać postanowień układu zawartego z wierzycielami.
Dlatego też ustawodawca wzmocnił wybrane stosunki obligacyjne, których stroną jest dłużnik i uniemożliwił ich wypowiedzenie przez drugą stronę, bez zgody rady wierzycieli (ochrona nie jest oczywiście absolutna – wypowiedzenie jest dopuszczalne, jeżeli jego podstawą jest niewykonywanie przed dłużnika po dniu otwarcia postępowania zobowiązań nieobjętych układem lub inna okoliczność przewidziana w umowie, jeżeli zaistniała po dniu otwarcia postępowania; art. 256 ust. 3 PrRestr). Wybrał jednak metodę legislacyjną polegającą na wyliczeniu kontraktów objętych ochroną w katalogu o charakterze zamkniętym. W praktyce wywoływało to istotne problemy – z katalogu często wymykały się umowy, które w danym przypadku rzeczywiście były kluczowe dla przedsiębiorstwa dłużnika. Ich wygaśnięcie uniemożliwiało dalsze operowania dłużnika na rynku, a więc sprawiało, że restrukturyzacja kończyła się fiaskiem. Jako modelowy przykład ukazujący paradoks regulacji wskazywano to, że co prawda art. 256 ust. 1 PrRestr chroni przed wypowiedzeniem umowę najmu lokalu lub nieruchomości, w której prowadzone jest przedsiębiorstwo dłużnika, ale już nie umacnia więzi obligacyjnych, na mocy których do rzeczonej nieruchomości dostarczana jest energia elektryczna, woda, czyli mówiąc potocznie – tzw. media.
Nowela
Ustawa nowelizująca ma zaradzić problemom dostrzeżonym w praktyce. Środkiem do usprawnienia działania regulacji ma być wytrych umożliwiający otwarcie zamkniętego katalogu chronionych umów. Poza dotychczas wyliczonymi kontraktami, ochroną przed wypowiedzeniem otoczone zostaną również inne umowy „o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika”. Listę takich umów będzie sporządzał nadzorca sądowy powołany w przyspieszonym postępowaniu układowym albo postępowaniu układowym. Powinna ona zostać sporządzona i złożona do akt sprawy w terminie trzech tygodni od dnia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. W ten sposób specjalista – osoba legitymująca się tytułem doradcy restrukturyzacyjnego – będzie oceniała, które kontrakty są rzeczywiście kluczowe dla działalności gospodarczej dłużnika i bez których dalsze prowadzenie jego przedsiębiorstwa, a co za tym idzie i całe postępowanie restrukturyzacyjne, zakończy się fiaskiem.
Dzięki temu z jednej strony dłużnikowi zapewniona zostanie możliwość kontynuowanie prowadzenia działalności, co warunkuje przywrócenie jego zdolności konkurowania na rynku, a z drugiej strony chronione będą prawa wierzycieli – typowanie umów objętych ochroną powierzone zostało osobie wykwalifikowanej, pełniącej funkcję organu postępowania restrukturyzacyjnego. Implementowana zmiana ucieleśnia niektóre z głównych założeń dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Radę (UE) 2019/1023 (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 172, str. 18) w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, a także zmieniającej dyrektywę (UE) 2017/1132 (Dz.Urz. UE L z 2017 r. Nr 169, str. 46) – dotyczących wprowadzenia instrumentów umożliwiających wstrzymanie indywidualnych czynności egzekucyjnych (art. 7 ust. 4).
Podsumowanie
W konkluzji trzeba stwierdzić, że wprowadzone zmiany powinny usprawnić działanie omawianego instrumentu Prawa restrukturyzacyjnego. Dzięki noweli dłużnik powinien otrzymać ochronę przed wypowiedzeniem tylko (i aż) tych umów, które rzeczywiście mają podstawowe znaczenie dla jego działalności. Pierwotnie wybrana metoda legislacyjna okazała się być nieadekwatna do wyznaczonych celów. Chociaż zamknięty katalog chronionych umów wzmacniał pewność prawa, dzięki czemu uczestnicy obrotu dokładnie wiedzieli, które kontrakty zostaną objęte ochroną przed wypowiedzeniem w razie zainicjowania postępowania restrukturyzacyjnego, to jednak nie pozwalał na zmaterializowanie się ratio legis – w konkretnych przypadkach okazywało się, że umowy kluczowe dla dalszego operowania przedsiębiorstwa dłużnika są pozbawione ochrony. Póki co zmianę należy ocenić pozytywnie – czas pokaże, czy sprawdzi się w praktyce.
