Stan faktyczny sprawy
Spółka Boygues uzyskała zamówienie publiczne na budowę we Francji reaktora nuklearnego. Celem wykonania zamówienia wraz z dwoma innymi przedsiębiorcami utworzyła spółkę, jednak realizację zlecenia poleciła zgrupowaniu interesów gospodarczych, w skład którego wchodziła m.in. spółka Welbond. Owe zgrupowanie również skorzystało z usług podwykonawców, tj. spółki Elco (z siedzibą w Rumunii) oraz spółki Atlanco Ltd (agencja pracy tymczasowej z siedzibą w Irlandii, mającej spółkę zależną na Cyprze oraz biuro w Polsce).
Postępowanie karne i wyrok
Wobec spółek Bouygues, Welbond i Elco wszczęto postępowanie karne w zw. z zarzutami popełnienia w okresie od czerwca 2008 r. do października 2012 r. licznych czynów niedozwolonych, m.in. w zakresie korzystania z pracy pracowników, którzy nie byli zgłoszeni do ubezpieczeń społecznych oraz tzw. niedozwolonego użyczania siły roboczej w przypadku spółek Bouygues, Welbond, a także korzystania z niezgłoszonych pracowników co do spółki Elco. Jak wskazuje TSUE postępowanie było wszczęte, wskutek donosu dotyczącego warunków zakwaterowania pracowników zagranicznych, działań strajkowych polskich pracowników tymczasowych – dotyczących braku lub niewystarczającego poziomu ochrony socjalnej w razie wypadku, a także ujawnienia ponad 100 niezgłoszonych wypadków przy pracy.
Sąd apelacyjny we Francji wyrokiem z 20.3.2017 r. częściowo utrzymał w mocy wyrok wydany przez sąd pierwszej instancji, uznając Elco winną popełnienia przestępstwa niezgłoszonego zatrudnienia wskutek niezłożenia imiennych deklaracji poprzedzających zatrudnienie pracowników oraz deklaracji dotyczących wynagrodzeń lub należnych od nich składek na ubezpieczenie społeczne do odpowiednich organów pobierających składki na ubezpieczenie społeczne. Według sądu działalność Elco miała we Francji charakter zwykły, stały i ciągły, co nie pozwalało na skorzystanie z regulacji dotyczących pracy delegowanej. „Przeważająca większość pracowników została zatrudniona przez Elco kilka dni wcześniej, wyłącznie w celu wysłania ich do Francji, przy czym większość z nich nie była wcześniej zatrudniona w tej spółce bądź była w niej zatrudniona dopiero od niedawna, że działalność Elco w Rumunii stała się akcesoryjna względem działalności prowadzonej we Francji, że Elco nie zapewniało obsługi administracyjnej zainteresowanej pracowników w Rumunii oraz że niektóre okresy delegowania trwały ponad 24 miesiące. W przypadku spółek Bouygues i Welbond sąd apelacyjny uznał je winnymi przestępstw niezgłoszonego zatrudnienia, w odniesieniu do pracowników skierowanych do pracy w nich przez spółkę Atlanco, oraz niedozwolonego użyczania siły roboczej. W tym względzie wskazany sąd stwierdził najpierw, że Bouygues i Welbond zatrudniały za pośrednictwem cypryjskiej spółki zależnej Atlanco oraz biura tej spółki zależnej w Polsce polskich pracowników tymczasowych, którym Atlanco przedstawiało do podpisania umowy w języku greckim, w celu skierowania ich do pracy w spółkach francuskich, działając przez dwóch pracowników tej spółki zależnej rezydujących w Dublinie (Irlandia), a pracujących we Francji. Sąd ustalił też, że owa spółka zależna nie była wpisana do francuskiego rejestru handlowego i spółek ani nie prowadziła jakiejkolwiek działalności na Cyprze ani w Polsce. Sąd ten stwierdził ponadto, że chociaż spółki Bouygues i Welbond zwróciły się do spółki Atlanco o dokumenty dotyczące polskich pracowników tymczasowych zatrudnionych na budowie we Flamanville, w szczególności o zaświadczenia E 101 i A 1, to mimo nieuzyskania pełnej dokumentacji w tym zakresie kontynuowały zatrudnianie tych pracowników z Polski”.
Spółki Bouygues, Elco i Welbond zaskarżyły wyrok sądu apelacyjnego do sądu kasacyjnego.
Pytanie prejudycjalne
Sąd odsyłający powziął wątpliwości w niniejszej sprawie, szczególnie w zakresie legalności wydanych zaświadczeń, w sprawie pracodawców, którzy w latach 2008–2012 korzystali na terytorium francuskim z usług pracowników, którym wystawiono zaświadczenia E 101 albo A 1, w zależności od przypadku z tytułu delegowania pracowników albo wykonywania pracy najemnej w dwóch lub w kilku państwach członkowskich, bez wcześniejszego złożenia właściwym organom francuskim deklaracji poprzedzającej zatrudnienie, czego wymagają przepisy francuskiego kodeksu pracy. Sąd wniósł więc do TSUE pytanie prejudycjalne w zakresie tego, czy art. 11 rozporządzenia [nr 574/72] i art. 19 rozporządzenia [nr 987/2009] należy interpretować w ten sposób, że zaświadczenie E 101 wydane przez instytucję wyznaczoną przez organ właściwy państwa członkowskiego na podstawie art. 14 pkt 1 i art. 14 pkt 2 lit. b) rozporządzenia nr 1408/71 […] lub zaświadczenie A 1 wydane na podstawie art. 13 ust. 1 rozporządzenia [883/2004] mają skutek wiążący dla sądów państwa członkowskiego, w którym wykonywana jest praca, do celów ustalenia ustawodawstwa właściwego nie tylko w odniesieniu do systemu zabezpieczenia społecznego, lecz również do prawa pracy, gdy ustawodawstwo to określa obowiązki nałożone na pracodawcę i prawa przysługujące pracownikom, przez co po rozpatrzeniu argumentów stron sądy te mogą nie uwzględnić tych zaświadczeń wyłącznie wtedy, gdy w świetle oceny konkretnych dowodów uzyskanych w toku dochodzenia, pozwalających stwierdzić, że wspomniane zaświadczenia zostały uzyskane w sposób noszący znamiona oszustwa lub powołano się na nie w sposób noszący znamiona oszustwa, a instytucja wydająca, do której zwrócono się w tej sprawie, nie uwzględniła [tego] w rozsądnym terminie, ustalą istnienie nadużycia polegającego od strony przedmiotowej – na naruszeniu warunków określonych w jednym z dwóch przywołanych przepisów rozporządzenia [nr 574/72] i rozporządzenia [nr 987/2009], a od strony podmiotowej – na zamiarze podejrzanego obejścia lub pominięcia warunków wystawienia opisanego zaświadczenia w celu uzyskania związanej z tym korzyści?
Wyrok TSUE
TSUE wskazał, że art. 11 ust. 1 lit. a), art. 12a pkt 2 lit. a) i art. 12a pkt 4 lit. a) rozporządzenia nr 574/72 oraz art. 19 ust. 2 rozporządzenia nr 987/2009 należy interpretować w ten sposób, że zaświadczenie E 101, wydane przez właściwą instytucję państwa członkowskiego na podstawie art. 14 pkt 1 lit. a) lub art. 14 pkt 2 lit. b) rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14.6.1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych i ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, w brzmieniu zmienionym i uaktualnionym rozporządzeniem nr 118/97, zmienionego rozporządzeniem Rady (WE) nr 1606/98 z 29.6.1998 r., pracownikom wykonujących swą działalność na terytorium innego państwa członkowskiego, oraz zaświadczenie A 1, wydane tym pracownikom przez tę instytucję na podstawie art. 12 ust. 1 lub art. 13 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z 29.4.2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, zmienionego przez rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 465/2012 z 22.5.2012 r., jest wiążące dla sądów tego państwa członkowskiego wyłącznie w odniesieniu do kwestii związanych z zabezpieczeniem społecznym.
TSUE podniósł, że zaświadczenia E 101 i A 1 wprowadzają domniemanie prawidłowości przynależności zainteresowanego pracownika do systemu zabezpieczenia społecznego państwa członkowskiego, którego właściwy organ je wydał, co przekłada się na zasadę wzajemnego zaufania. Zaświadczenia co do zasady wiążą właściwą instytucję i sądy państwa członkowskiego, w którym ów pracownik wykonuje pracę. Niemniej jednak sąd przyjmującego państwa członkowskiego może odmówić uwzględnienia zaświadczeń. Powyższe tylko w razie spełnienia dwóch kumulatywnych przesłanek:
1) instytucja, która wydała zaświadczenia, nie dokonała, na wniosek właściwej instytucji tego państwa członkowskiego, ponownego rozpatrzenia zasadności wydania tych zaświadczeń w świetle dowodów przedstawionych jej przez tę instytucję, oraz w rozsądnym terminie nie podjęła działań dotyczących tego wniosku, w danym wypadku unieważniając albo cofając te zaświadczenia;
2) owe dowody pozwoliły mu ustalić, z poszanowaniem gwarancji prawa do rzetelnego procesu sądowego, że wspomniane zaświadczenia zostały uzyskane lub powołano się na nie w sposób noszący znamiona oszustwa.
W konsekwencji należy uznać, że zaświadczenia E 101 i A 1 wydane przez właściwą instytucję państwa członkowskiego wiążą właściwą instytucję i sądy przyjmującego państwa członkowskiego wyłącznie wtedy, gdy poświadczają, że w sprawach z zakresu zabezpieczenia społecznego dany pracownik podlega ustawodawstwu pierwszego państwa członkowskiego na potrzeby uzyskania świadczeń bezpośrednio związanych z jednym z działów lub systemów wymienionych w art. 4 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 1408/71, jak również w art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004. Owe zaświadczenia nie są wobec tego wiążące w odniesieniu do obowiązków, które przepisy prawa krajowego nakładają w innych dziedzinach niż związane z zabezpieczeniem społecznym w rozumieniu tych rozporządzeń, takich jak w szczególności obowiązki związane ze stosunkiem pracy między pracodawcą a pracownikiem, do których należą między innymi obowiązki dotyczące warunków zatrudniania tych pracowników i warunków ich pracy (zob. wyrok TSUE z 4.10.1991 r., C-196/90).
