Stwierdzenie nieważności decyzji wydanej w tej samej sprawie

Stan faktyczny sprawy

Decyzją z września 2017 r. Kierownik Działu Pomocy Społecznej Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w J. (dalej: Organ I instancji), odmówił przyznania W.G. (dalej: Skarżący) pomocy w formie zasiłku okresowego z tytułu bezrobocia, z powodu występującej dysproporcji pomiędzy udokumentowanym dochodem a sytuacją majątkową oraz brakiem czynnika uzasadniającego przyznanie tej formy pomocy. W wyniku rozpoznania odwołania wniesionego przez Skarżącego, Samorządowe Kolegium Odwoławcze (dalej: SKO) decyzją z czerwca 2018 r., działając na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z 14.6.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 735; dalej: KPA), utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję Organu I instancji.

Po rozpoznaniu skargi WSA w Poznaniu wyrokiem z lipca 2019 r., uchylił zaskarżoną decyzję SKO. Pismem z listopada 2019 r. SKO przesłało Organowi I instancji kserokopię prawomocnego wyroku, wskazując, że z uwagi na uchylenie zaskarżonej decyzji zachodzi konieczność ponownego rozpatrzenia sprawy przez SKO. Po otrzymaniu wskazanego pisma, Organ I instancji decyzją ze stycznia 2020 r., po rozpatrzeniu wniosku z lipca 2017 r., odmówił Skarżącemu przyznania pomocy w formie zasiłku okresowego z uwagi na bierną postawę i brak możliwości przeprowadzenia wywiadu środowiskowego w celu ustalenia faktycznej sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej, na podstawie którego wydaje się decyzję. W uzasadnieniu ww. rozstrzygnięcia Organ I instancji wskazał, że wobec prawomocnego wyroku WSA w Poznaniu uchylającego zaskarżoną decyzję i poprzedzającą ją decyzję Organu I instancji, wszczęło postępowanie w I instancji. W wyniku wniesionego przez Skarżącego odwołania od decyzji Organu I instancji ze stycznia 2020 r., SKO – na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 KPA – decyzją z kwietnia 2020 r. utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję organu I instancji.

Istota sporu

W przedstawionym powyżej stanie prawnym mamy do czynienia z aż siedmioma rozstrzygnięciami – decyzjami administracyjnymi wydanymi w tej samej sprawie administracyjnej dotyczącej przyznania Skarżącemu, na jego wniosek, pomocy w formie zasiłku okresowego z tytułu bezrobocia, tj.:

1. Decyzja Organu I instancji z września 2017 r.
2. Decyzja SKO o utrzymaniu decyzji  z pkt 1 w mocy, z czerwca 2018 r. (uchylona wyrokiem WSA w Poznaniu z lipca 2019 r.)
3. Decyzja Organu I instancji ze stycznia 2020 r.
4. Decyzja SKO o utrzymaniu decyzji z pkt 3 w mocy, z kwietnia 2020 r.
5. Decyzja SKO o uchyleniu decyzji z pkt 1 i przekazaniu sprawy Organowi I instancji do ponownego rozpatrzenia, z lipca 2020 r.
6. Decyzja Organu I instancji z września 2020 r.
7. Decyzja SKO o utrzymaniu w mocy decyzji z pkt 6, z grudnia 2020 r.

Relacja ww. rozstrzygnięć i ich istnienie w obrocie prawnym stanowiły przedmiot rozważań i oceny WSA w Poznaniu.

Z uzasadnienia WSA w Poznaniu

WSA w Poznaniu stwierdził, że skarga kasacyjna Skarżącego okazała się zasadna. Zaskarżona decyzja SKO oraz poprzedzająca ją decyzja Organu I instancji (rozstrzygnięcia z pkt 1 i pkt 3 powyżej) zostały wydane z rażącym naruszeniem prawa, co obligowało WSA w Poznaniu do stwierdzenia ich nieważności.

W kontekście powyższego, WSA w Poznaniu wyjaśnił, że decyzja Organu I instancji została wydana w stanie faktycznym sprawy, w którym w obrocie prawnym w dalszym ciągu funkcjonowała decyzja Organu I instancji z września 2017 r. Wbrew twierdzeniom Organu I instancji, powielonym później w treści decyzji SKO, WSA w Poznaniu wyrokiem z lipca 2019 r., uchylił wyłącznie zaskarżoną decyzję SKO z czerwca 2018 r. Oznacza to, że w obrocie prawnym pozostała ww. decyzja Organu I instancji oraz wniesione od tej decyzji odwołanie Skarżącego, które powinno zostać rozpoznane przez SKO w ramach ponownego rozpoznania sprawy. Taka intencja przyświecała zresztą SKO, które przesyłając prawomocny wyrok Organowi I instancji przy piśmie z listopada 2019 r., bez akt sprawy, wskazało, że w wyniku ww. wyroku została uchylona zaskarżona decyzja i w związku z koniecznością ponownego rozpatrzenia sprawy, została ona zarejestrowana pod nowym numerem. Tymczasem Organ I instancji, nie czekając na ponowne rozpatrzenie odwołania Skarżącego i wydanie decyzji przez SKO, wydał nową decyzję, choć w obrocie prawnym pozostawała jego decyzja z września 2017 r. wydana w tej samej sprawie.

W tej sytuacji WSA w Poznaniu był zobligowany do stwierdzenia nieważności decyzji Organu I instancji ze stycznia 2020 r. i podkreślenia, że postępowanie administracyjne jest dwuinstancyjne. W praktyce oznacza to, że dopóki organ odwoławczy nie rozpoznał złożonego odwołania i nie wydał decyzji ostatecznej w sprawie, która uchylałaby decyzję organu I instancji i przekazywała sprawę do ponownego rozpoznania temu organowi, organ I instancji nie mógł ponownie wydać decyzji w tej samej sprawie.

SKO rozpoznając odwołanie Skarżącego od decyzji Organu I instancji ze stycznia 2020 r. nie dostrzegło wskazanej nieprawidłowości i rozpatrzyło sprawę merytorycznie, zamiast uchylić decyzję Organu I instancji z przyczyn proceduralnych. Jest to przy tym o tyle rażące, że działanie SKO jawi się jako pozbawione wszelkiej staranności i skrupulatności. Przekazując wyrok Organowi I instancji SKO wskazywało przecież, że jego obowiązkiem jest ponowne rozpatrzenie sprawy, a w zaskarżonej decyzji bezrefleksyjnie powieliło błędne twierdzenie Organu I instancji co do rozstrzygnięcia WSA w Poznaniu wskazując, że zostały uchylone decyzje organów obydwu instancji.

Co więcej, z akt sprawy wynika, że choć SKO wydało decyzję kontrolowaną w niniejszym postępowaniu, to decyzją z lipca 2020 r., po ponownym rozpoznaniu odwołania Skarżącego od decyzji z września 2017 r., uchyliło decyzję Organu I instancji i przekazało sprawę temu organowi do ponownego rozpatrzenia. W uzasadnieniu SKO wskazało, że sprawa była już rozpatrywana przez SKO, jednakże w wyniku zaskarżenia decyzji ostatecznej do WSA w Poznaniu, Sąd ten uchylił rozstrzygnięcie SKO. W konsekwencji w obrocie prawnym pozostaje decyzja Organu I instancji oraz odwołanie od niej, które należy rozpoznać mając na uwadze wytyczne wskazane przez WSA w Poznaniu. Konsekwencją wydania tej decyzji było wydanie przez Organ I instancji decyzji z września 2020 r. o odmowie przyznania wnioskowanej pomocy, utrzymanej następnie w mocy decyzją SKO z grudnia 2020 r.

Z powyższego wynika, że SKO, rozpoznając odwołanie od decyzji Organu I instancji ze stycznia 2020 r., w ogóle pominął, że decyzja Organu I instancji została wydana w sprawie wszczętej na wniosek Skarżącego z lipca 2017 r. o przyznanie zasiłku okresowego i wyrok z lipca 2019 r. dotyczy tej sprawy.

Przesłanki rażącego naruszenia prawa

Końcowo WSA w Poznaniu wyjaśnił, że aby zaszło rażące naruszenie prawa muszą wystąpić łącznie trzy przesłanki: oczywistość naruszenia prawa, charakter przepisu, który został naruszony oraz racje ekonomiczne lub gospodarcze skutki, które wywołuje decyzja. Przy czym chodzi o skutki niemożliwe do zaakceptowania z punktu widzenia wymagań praworządności. W demokratycznym państwie prawa, jakimi w świetle art. 2 Konstytucji RP jest Rzeczypospolita Polska, jako niedopuszczalną uznać należy sytuację, w której organ odwoławczy, czyli instytucja mająca charakteryzować się wysokim poziomem profesjonalizmu w obszarze swej rzeczowej specjalizacji, popełnia kluczowy pod względem formalnym błąd polegający na utrzymaniu w mocy decyzji organu I instancji wydanej w tej samej sprawie indywidualnej, co pozostająca w obrocie prawnym wcześniejsza decyzja tego organu. Świadczy to nie tylko o niewykonaniu jasnych wytycznych wynikających z prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego, ale także o poważnej i niedającej się usprawiedliwić obrazie przepisów prawa procesowego, tj. art. 15 KPA, art. 127 KPA i art. 138 § 1 pkt 1 KPA. Tak prowadzone postępowanie musi znacząco obniżać zaufanie obywatela do organów władzy publicznej, godząc tym samym w istotę zasady naczelnej wyrażonej w art. 8 KPA.

Mając powyższe na uwadze, WSA w Poznaniu, działając na podstawie art. 145 § 1 pkt 2 ustawy z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2325; dalej: PostAdmU) i art. 135 PostAdmU w zw. z art. 156 § 1 pkt 2 KPA, stwierdził nieważność decyzji SKO z kwietnia 2020 r., a także poprzedzającej ją decyzji Organu I instancji ze stycznia 2020 r.