Uzasadnienie odmowy dostępu do akt

Opis stanu faktycznego

A. Sp. z o.o. Sp. k. z siedzibą w (…) wniosła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (dalej: WSA) w Olsztynie skargę na postanowienie Naczelnika Urzędu Celno-Skarbowego w przedmiocie wglądu do dokumentów wyłączonych z akt kontroli celno-skarbowej. Z przedstawionych wraz ze skargą do kontroli Sądu akt administracyjnych sprawy wynikało, że Naczelnik Urzędu w toku kontroli celno-skarbowej prowadzonej wobec skarżącej w przedmiocie wymiaru podatku od towarów i usług wyłączył z akt sprawy szereg dokumentów. Organ wyłączył z akt kontroli: deklaracje i rejestry sprzedaży VAT, rejestry zakupów, załączniki do pism kontrahentów kontrolowanej, kopie dowodów osobistych i rejestracyjnych, protokoły przesłuchań świadków, odpowiedzi innych instytucji państwowych w kraju i zagranicy, jak też pełnomocnictwo kontrahenta zawierające dane pełnomocnika. Ocenił, że dokumenty mają znaczenie dla ustalenia stanu faktycznego sprawy. Uzasadnił wyłączenie akt interesem publicznym, rozumianym jako dobro osób trzecich i podmiotów, których dotyczą wyłączone z akt sprawy dokumenty. Dokumenty zostały wyłączone z akt kontroli ze względu na zawarte w nich informacje – czynności, transakcje, dokumenty przekraczające ramy wspólnego stanu faktycznego, wynikające z deklaracji podatkowych i innych źródeł objętych tajemnicą skarbową, bądź zawarte w nich istotne informacje o podmiotach gospodarczych niebędących stroną kontroli, których ujawnienie stanowiłoby naruszenie „interesu publicznego” rozumianego jako dobro osób trzecich i podmiotów, których dotyczą.

Po rozpoznaniu sprawy Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie uchylił zaskarżone postanowienie Naczelnika Urzędu Celno-Skarbowego.

Z uzasadnienia Sądu

Zgodnie z art. 178 § 1 ustawy z 29.8.1997- Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1325; dalej: OrPU) strona ma prawo wglądu w akta sprawy, sporządzania z nich notatek, odpisów oraz sporządzania kopii przy wykorzystaniu własnych przenośnych urządzeń. Prawo to przysługuje również po zakończeniu postępowania. Art. 179 § 1 OrdPU stanowi, że przepisów art. 178 OrdPU nie stosuje się do znajdujących się w aktach sprawy dokumentów zawierających informacje niejawne, a także do innych dokumentów, które organ podatkowy wyłączy z akt sprawy ze względu na interes publiczny. Odmowa umożliwienia stronie zapoznania się z dokumentami, o których mowa w § 1, sporządzania z nich notatek, kopii i odpisów, uwierzytelniania odpisów i kopii lub wydania uwierzytelnionych odpisów następuje w drodze postanowienia (§ 2). Na postanowienie, o którym mowa w § 2, służy zażalenie (§ 3).

Obowiązkiem organu jest zawsze w sposób wnikliwy uzasadnić swoje stanowisko, czego Naczelnik Urzędu nie dopełnił w niniejszej sprawie. (…)

Z treści wniosków o udostępnienie wynika, że skarżąca domagała się udostępnienia dokumentacji pozbawionej danych, których organ nie chce kontrolowanej ujawnić (w skrócie: zanonimizowanej). Natomiast z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wynika, że organ orzekał w zakresie udostępnienia wyłączonych akt sprawy pomimo, że w pkt I.2 sentencji orzekł o umożliwieniu wglądu do trzech dokumentów po dokonaniu ich anonimizacji, co wypełnia wniosek skarżącej co do tych dokumentów. Brak rzeczowego uzasadnienia podjętego rozstrzygnięcia niewątpliwie ogranicza prawo strony do czynnego udziału w postępowaniu. Nie wyjaśniono dlaczego nie mogą być udostępniane stronie wyłączone dokumenty w całości lub w części – po ich anonimizacji, co stanowi podstawę oceny, że naruszono zasadę prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych.

Dlatego mimo, że w zaskarżonym postanowieniu organ orzekł w pkt I.2 sentencji o umożliwieniu wglądu do dokumentów po dokonaniu ich anonimizacji, to jednak nie uzasadnił dlaczego nie chce udostępnić stronie pozostałych akt pozbawionych danych, których organ nie chce kontrolowanej ujawnić. W tym zakresie nie jest znane stanowisko organu, co narusza art. 217 § 2 w zw. z art. 179 § 1 OrdPU. Już tylko z tego powodu skarga jest zasadna.

Natomiast brak właściwego uzasadnienia podjętego rozstrzygnięcia niewątpliwie ogranicza prawo strony do czynnego udziału w postępowaniu. Brak wyjaśnienia, dlaczego w konkretnej sprawie nie mogą być udostępniane stronie wyłączone dokumenty (w całości lub w części – po anonimizacji), może być oceniony jako naruszenie zasady prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych.

Powyższe działanie nie może zatem być uznane za działanie zgodne z prawem, a tym samym z zasadą wyrażoną w art. 120 OrdPU. Zasada praworządności może być bowiem prawidłowo realizowana jedynie w sytuacji, gdy organy realizujące prawo odpowiednio je stosują, umożliwiają dostęp stronie do podejmowanych czynności, a w sytuacji gdy ograniczają prawa strony, właściwie i wnikliwie uzasadniają podejmowane w tej kwestii rozstrzygnięcie. (…)

Motywy rozstrzygnięcia prezentowane przez organ powinny być na tyle wnikliwe i konkretne, by możliwe było zapoznanie się z racjami usprawiedliwiającymi odejście od jawności postępowania w danym przypadku i by realne było podjęcie polemiki z przytoczoną argumentacją przy uwzględnieniu konkretnych okoliczności faktycznych. Tylko takie uzasadnienie postanowienia, które wiąże się z ingerencją w podstawowe uprawnienia strony postępowania, może odpowiadać wymogom stawianym organom w świetle zasady prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie do organów, wyrażonej w art. 121 § 1 OrdPU, oraz zasady przekonywania zawartej w art. 124 OrdPU.

Rodzajowe wskazanie wyłączanych z jawności danych i informacji mogłoby np. wskazywać, że chodzi tu np. o źródła zaopatrzenia, dane pośredników, ceny transakcji, strukturę handlową, numery rachunków bankowych, wysokości płaconych lub deklarowanych podatków, a więc danych, które mają swoją wartość, którą można rozpoznawać nie tylko w obszarze tajemnicy skarbowej, ale także w zakresie tajemnicy handlowej. Niezależnie od powyższego dokumenty, których jawność wyłączono mogą np. zawierać także dane osobowe lub opisywać relacje osobiste, znajomości, podawać adresy miejsca zamieszkania i inne dane wrażliwe.

Z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia nie sposób jednak wyczytać, czy organowi chodzi o ochronę danych tego rodzaju jak wyżej, czy może organ zidentyfikował jeszcze jakieś inne dane wrażliwe, które należy chronić przed poznaniem ich przez stronę. Mimo, że uzasadnienie zaskarżonego postanowienia nie jest blankietowe i uniwersalne – organ uzasadnia odmowę od strony dziewiątej do czternastej, to nie sposób w nim wyczytać konkretnych powodów odmowy udostępnienia zanonimizowanej dokumentacji. Zawsze występuje bowiem tajemnica skarbowa, której w interesie publicznym należy przestrzegać.

Jako zbyt ogólne należy określić stwierdzenia o prowadzeniu postępowania dotyczącego kilku stron i ocenę organu, że zakres materiałów uzyskanych od różnych stron przekracza ramy wspólnego dla nich stanu faktycznego, w czym organ podatkowy upatruje obowiązek zachowania w tajemnicy danych, które nie są dla stron wspólne. Skoro zakres zgromadzonych materiałów dowodowych przekraczał ramy tzw. wspólnego stanu faktycznego, to organ miał obowiązek wykazania powodów zachowania w tajemnicy danych, które nie są wspólne dla ich sytuacji procesowej, ze wskazaniem konkretnych przesłanek i okoliczności na tle sprawy. (…)

Zaskarżone postanowienie jest wadliwe, dlatego że jest zbyt ogólnikowe i przez to nie poddaje się kontroli sądowej. W istocie to Sąd musiałby sam ustalać, jakie rodzaje informacji zostały utajnione przed stroną porównując treść dokumentów przed i po anonimizacji. W pewnym sensie Sąd musiałby więc zastąpić organ podatkowy uszczegóławiając uzasadnienie zaskarżonego postanowienia i kierunkowe argumenty, podawane przez organ, zakotwiczać w okolicznościach niniejszej sprawy. To, że zbieranie dowodów nie zostało jeszcze zakończone, jak podniósł organ, nie ma wpływu na uprawnienie strony wglądu do akt kontroli.