Wybór członka rodziny sprawującego opiekę nad osobą niepełnosprawną

Opis okoliczności faktycznych

Skarżąca wystąpiła z wnioskiem o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku ze sprawowaniem opieki nad matką. Burmistrz jako Organ I instancji odmówił przyznania wnioskowanego świadczenia. W ocenie Organu I instancji, analiza materiału dowodowego nie daje podstaw do uznania, że zachodzi bezpośredni związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy rezygnacją z zatrudnienia przez skarżącą a koniecznością sprawowania przez nią opieki nad matką. Zdaniem Organu I instancji, zarówno zakres pomocy, jakiej wymaga niepełnosprawna matka skarżącej, jak i opieka, którą świadczy skarżąca, nie wyklucza możliwości podjęcia przez nią zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, skoro są jeszcze inne osoby zobowiązane do współdziałania w zabezpieczeniu pomocy matce, tj. piątka jej dzieci.

SKO utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję Organu I instancji.

Kolegium wyjaśniło, że osoba wymagająca opieki jest wdową w wieku 88 lat, mieszka razem ze skarżącą (córką) oraz synem. Od maja 2015 r. ma ustalony na stałe znaczny stopień niepełnosprawności; ze względu na stan zdrowia wymaga wsparcia i pomocy drugiej osoby w codziennym funkcjonowaniu. Pomocy tej i opieki udziela jej córka – skarżąca. Z tytułu sprawowanej opieki, jak oświadczyła skarżąca, nie podejmuje ona zatrudnienia. Do wniosku o przyznanie świadczenia skarżąca załączyła szczegółowo rozpisane czynności, jakie wykonuje w ramach sprawowanej opieki nad matką. W ocenie Kolegium, wykazany zakres opieki nie ma charakteru tego rodzaju, aby zmuszał skarżącą do definitywnej rezygnacji z podejmowania aktywności zawodowej, choćby w niepełnym wymiarze czasu pracy, biorąc pod uwagę również to, że są jeszcze 4 osoby zobowiązane do współudziału w opiece nad niepełnosprawną matką (rodzeństwo skarżącej), w tym jedna z nich mieszka wraz ze skarżącą i matką, a także istnieje możliwość uzyskania wsparcia w opiece w ramach usług opiekuńczych.

Stanowisko WSA

Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił skargę. W motywach wyroku podniesiono, że bezsporne jest, iż matka skarżącej ze względu na swój stan zdrowia jest osobą wymagającą opieki, a tę opiekę sprawuje skarżąca. Ponadto bezsprzeczne jest również, że oprócz skarżącej zobowiązanymi do alimentacji względem matki są jeszcze pozostałe jej dzieci. W kontekście powyższego Sąd I instancji podkreślił, że ocena, czy istnieje związek pomiędzy niepodejmowaniem (rezygnacją z) zatrudnienia a opieką, wymaga ustalenia, czy istnieją inne osoby zobowiązane do alimentacji względem osoby niepełnosprawnej w tym samym stopniu, co osoba wnioskująca o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego. Konieczność uwzględnienia innych osób zobowiązanych do alimentacji wynika z obowiązku ustalenia „konieczności” rezygnacji z zatrudnienia, a po drugie z tego, że są to świadczenia z zakresu pomocy społecznej. Przyznanie zatem świadczenia pielęgnacyjnego powinno uwzględniać zasadę subsydiarności, w świetle której państwo powinno pomagać tam, gdzie jednostka (rodzina) nie może poradzić sobie sama. Nie chodzi zatem, wbrew zarzutom skargi, o formułowanie przez Organ „kryteriów wyboru” opiekuna. W ocenie Sądu, brak uwzględnienia przepisów o obowiązku alimentacyjnym przy ocenie konieczności rezygnacji z zatrudnienia przez skarżącą, prowadziłoby do naruszenia przepisów KRO i niedopuszczalnego modyfikowania przepisów określających obowiązki alimentacyjne dzieci względem rodziców, a w rezultacie do nieprzewidzianego ustawą zwolnienia pozostałego rodzeństwa skarżącej z obowiązków alimentacyjnych względem matki.

Zdaniem Sądu I instancji, w sytuacji gdy obowiązek alimentacyjny obciąża kilka osób, każda z nich ma częściowy obowiązek opieki i powinny się one stosownie podzielić tym obowiązkiem, tak aby nie była nim obciążona tylko jednak osoba. Skarżąca z niewiadomych względów nie zwróciła się jednak do rodzeństwa o wykonanie ich prawnego obowiązku względem matki, jak i nie korzystała ze wsparcia w postaci usług opiekuńczych.

Stanowisko NSA

Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżony wyrok i zaskarżoną decyzję, oraz poprzedzającą ją decyzję Organu I instancji. W rozpoznawanej sprawie zasadniczym przedmiotem sporu jest wykładnia art. 17 ust. 1 pkt. 4 ustawy z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 1208; dalej: ŚwRodzU) w zakresie występowania związku przyczynowo-skutkowego między niepodejmowaniem przez skarżącego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, a potrzebą sprawowania opieki nad niepełnosprawną matką.

Jedną z podstawowych przesłanek uprawniających do uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego jest stała i osobista opieka ubiegającego się o przyznanie świadczenia nad osobą niepełnosprawną. Charakter takiej opieki musi w sposób oczywisty stanowić przeszkodę do wykonywania pracy zawodowej. Zatem związek między rezygnacją z zatrudnienia (albo jego niepodejmowaniem) a sprawowaną opieką musi być bezpośredni. W postępowaniu administracyjnym konieczne jest zatem ustalenie związku między niepodejmowaniem pracy a sprawowaniem opieki nad osobą niepełnosprawną, tj. wymiaru opieki w kontekście braku możliwości podjęcia pracy.

NSA uznał, że zachodzi związek przyczynowy między niepodejmowaniem przez skarżącą zatrudnienia a obowiązkiem sprawowania bezpośredniej opieki nad niepełnosprawną matką. Charakter i intensywność tej opieki są właściwe dla potrzeb osoby z niepełnosprawnością: działania opiekuńcze realizowane są w sposób ciągły, o każdej porze dnia, bez przerw weekendowych czy świątecznych. Poza faktycznie świadczoną opieką, kluczowe znaczenie ma również ciągła dyspozycyjność skarżącej.

NSA nie podzielił stanowiska Sądu I instancji, jakoby dla oceny występowania związku przyczynowo-skutkowego między rezygnacją lub niepodejmowaniem zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przez wnioskującego o świadczenie pielęgnacyjne a sprawowaniem opieki nad osobą niepełnosprawną miał znaczenie fakt obciążania obowiązku alimentacyjnego względem niepełnosprawnej w tym samym stopniu pozostałych dzieci wyżej wymienionej. Jako błędne należało uznać twierdzenie Sądu I instancji, jakoby fakt, że istnieją inne osoby zobowiązane do alimentacji, w stosunku do których brak jest obiektywnych przeszkód w realizacji tego ustawowego obowiązku, powodował brak istnienia związku przyczynowo-skutkowego między niepodejmowaniem (rezygnacją) z zatrudnienia a opieką nad osobą niepełnosprawną.

Skarżąca oraz jej rodzeństwo należą do tej samej, pierwszej grupy osób zobowiązanych alimentacyjnie, a zarazem uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego. Art. 17 ust. 1 ŚwRodzU nie wskazuje, która z tych osób powinna sprawować opiekę nad niepełnosprawnym członkiem rodziny, ani nie określa kryteriów wyboru takiej osoby. W tej sytuacji nie należy kwestionować, że decyzja ta powinna zostać w gestii rodziny. Kiedy jedno z uprawnionych w pierwszej kolejności dzieci podopiecznego składa wniosek o przyznanie świadczenia, brak jest podstaw do odmowy tego prawa wyłącznie z uwagi na istnienie innych dzieci osoby wymagającej opieki. Ustawodawca nie przewidział takiego wymogu w stosunku do osób należących do tej samej grupy alimentacyjnej. Wymóg ten dotyczy jedynie osób z różnych grup alimentacyjnych. W pozostałych przypadkach obowiązują ogólne zasady i przesłanki przyznawania świadczenia, w tym rzeczywiste sprawowanie opieki. Gdy zatem jedno z rodzeństwa faktycznie sprawuje pełną opiekę nad rodzicem i z tego tytułu zrezygnowało z pracy bądź nie podejmuje zatrudnienia, ubiegając się o świadczenie pielęgnacyjne, nie można mu odmówić tego prawa z uwagi na istnienie innych dzieci, które również mogłyby wypełniać obowiązek alimentacyjny, ale nie zwróciły się o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego

Komentarz

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →