Liczba spraw o wyłączenia sędziów stale rośnie. Problem dotyczy nie tylko Sądu Najwyższego, ale i sądów powszechnych. W SN na uchwałę ws. zasad wyłączania sędziów m.in. od rozpoznawania wniosków o wyłączenie czy odpowiedzi na pytanie, czy sędzia wyłączony od sprawy głównej może podejmować decyzje w sprawach incydentalnych, czekają już trzy zagadnienia prawne: dwa o procedurę cywilną i jedno o procedurę karną.
Co innego, niż testy
– Spraw o wyłączenia sędziów z różnych powodów jest dziś rzeczywiście więcej – przyznaje sędzia Wiesław Kozielewicz, prezes Izby Odpowiedzialności Zawodowej SN, dodając, że instytucja wyłączenia sędziego znana jest od lat w procedurze karnej, jak i procedurze cywilnej. W lipcu 2022 r. pojawiła się kolejna możliwość, w istocie wyłączenia sędziego, w trybie tzw. testu bezstronności. – Tylko takich spraw w ubiegłym roku w SN było ponad sto, w tym 74 w IOZ – dodaje.
W procedurze mamy dwie kategorie wyłączeń sędziego. Pierwsza to wyłączenie sędziego z mocy prawa, co oznacza, iż w wypadku zaistnienia okoliczności precyzyjnie opisanych w przepisie, wyznaczony do sprawy sędzia nie może w sprawie orzekać.
– Jestem obrońcą sędziego SN Włodzimierz Wróbla w znanym postępowaniu, które toczyło się przed Izbą Dyscyplinarną. Wydane przez tę izbę orzeczenie zostało zaskarżone przez prokuratora. Sprawa odwoławcza, po likwidacji Izby Dyscyplinarnej, trafiła do IOZ, a mnie ją przydzielono do rozpoznania. Oczywiście złożyłem oświadczenie, że jestem obrońcą w tej sprawie, a zatem wyłączony z mocy prawa. Sprawa ta została przydzielona innemu sędziemu – podaje własny przykład prezes Kozielewicz.
Tak samo będzie, gdy na rozprawie pojawi się np. w charakterze obrońcy syn sędziego, który rozpoznaje sprawę. Wówczas także dojdzie do wyłączenia tego sędziego z mocy prawa. Wyłączony z mocy prawa będzie również np. sędzia sądu odwoławczego, któremu przydzielono sprawę rozstrzygniętą wcześniej przez niego w pierwszej instancji. Nie może bowiem rozpoznawać środka odwoławczego od własnego wyroku. Gdyby zaś sędzia w sytuacji zaistnienia okoliczności wyłączających go ze sprawy z mocy prawa (z urzędu) sprawę rozpoznał, to wydane przez niego orzeczenie, w razie zaskarżenia, będzie zawsze uchylone.
Druga kategoria wyłączeń to wyłączenie na wniosek sędziego lub strony postępowania w przypadku, gdy w ocenie sędziego lub strony postępowania istnieje w sprawie taka okoliczność, która mogłaby wywołać wątpliwość co do bezstronności sędziego. Z przykładów wyłączenia sędziów w tym trybie można podać np. złożenie przez sędziego wniosku o wyłączenie od udziału w przydzielonej mu sprawie rozwodowej małżonków, którzy są jego dobrymi przyjaciółmi, czy złożenie przez stronę wniosku o wyłączenie sędziego, bo istnieje konflikt sąsiedzki między rodziną sędziego a stroną postępowania.
Decyzję, czy sędziego wyłączyć od rozpoznania sprawy w przypadku złożenia wniosku o jego wyłączenie, podejmuje inny skład orzekający.
Nawarstwia się
Jarosław Matras, sędzia Izby Karnej Sądu Najwyższego, największy problem dostrzega w przypadku możliwości składania wniosku o wyłączenie sędziów, którzy są wyznaczeni do rozpoznania wniosku o wyłączenie sędziego lub obecnie – na skutek noweli prezydenckiej – wyznaczeni do składu testowego. Nawarstwienie tego problemu wynika z wprowadzenia procedury testowej i pomieszania składów w SN (losowanie sędziów).
– Starzy sędziowie składają wnioski o wyłączenie sędziów nowych, a te wnioski, a raczej możliwość ich złożenia – jest kwestionowana, szczególnie w procedurze cywilnej; tam prezes kierująca tą izbą tych wniosków nie rejestruje, uznając, że nie można ich składać – nie kieruje ich do przydziału, uznając, że są niedopuszczalne. W innych izbach uznaje się, że takie wnioski mogą być składane – mówi sędzia Matras.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
