Zakres mocy zasady prawnej

Opis stanu faktycznego

Wyrokiem z 18.7.2019 r. Sąd Rejonowy w Z. uznał oskarżonego D.S. za winnego popełnienia czynu z art. 62 ust. 3 NarkU, za który wymierzył mu karę 3 miesięcy ograniczenia wolności z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 30 godzin miesięcznie oraz czynu z art. 178b KK, za który wymierzył mu karę 5 miesięcy ograniczenia wolności z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 30 godzin miesięcznie. Orzekł jednocześnie karę łączną 6 miesięcy ograniczenia wolności z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 30 godzin miesięcznie.

Wyrok ten, w części dotyczącej orzeczenia o karze, zaskarżony został na niekorzyść oskarżonego apelacją prokuratora.

Sąd Okręgowy w J., do którego została wniesiona apelacja, stwierdzając, że w wydaniu zaskarżonego wyroku brał udział sędzia D.P., powołany na urząd sędziego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, przedstawiony Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej uchwałą, uznał, że przy rozpoznawaniu środka odwoławczego wyłoniło się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy, wyrażone pytaniem.

Postanowieniem z 17.12.2019 r., Sąd Okręgowy, na podstawie art. 441 § 1 KPK, przedstawił to zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. W ocenie Sądu Okręgowego istnieją wątpliwości, czy osoba powołana na stanowisko sędziego sądu powszechnego, w procesie nominacyjnym z udziałem Krajowej Rady Sądownictwa, nabyła status sędziego. Zaznaczył również, iż powzięta wątpliwość dotyczy problemu o charakterze systemowym, a jego znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wynika z konieczności ustalenia, czy w wydaniu zaskarżonego wyroku nie uczestniczyła osoba nieuprawniona do orzekania w rozumieniu art. 439 § 1 KPK.

W pisemnym stanowisku Prokuratury Krajowej odnoszącym się do przedstawionego zagadnienia prawnego zaproponowano wydanie postanowienia odmawiającego podjęcia uchwały, podsumowując obszerne uzasadnienie tego stanowiska konstatacją, że z uwagi na niespełnienie warunku niezbędności, pytanie Sądu Okręgowego w J. jest niedopuszczalne.

Sąd Najwyższy – po rozpoznaniu zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy: „Czy osoba powołana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego sądu powszechnego w następstwie procedury zainicjowanej obwieszczeniem Ministra Sprawiedliwości z 22.2.2018 r. o wolnych stanowiskach sędziego m.in. w Sądzie Rejonowym w Z. (M.P. z 2018 r. poz. 256) jest osobą nieuprawnioną do orzekania w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 1 KPK, mając na uwadze, że w procesie powołania uczestniczyła Krajowa Rada Sądownictwa, której skład osobowy został ukształtowany w wyniku wyboru przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej piętnastu sędziów w trybie określonym przepisami ustawy z 8.12.2017 r., o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 3 ze zm.) i której działania budzą wątpliwości, co do jej niezależności od władzy ustawodawczej i wykonawczej przy wykonywaniu zadań powierzonych jej mocą art., 186 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i polegających na staniu na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów, co może prowadzić do naruszenia, wynikającego z art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284), prawa do sądu oraz zasady skutecznej ochrony prawnej z art. 19 Traktatu o Unii Europejskiej (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864 ze zm., załącznik Nr 2)?” – postanowił odmówić podjęcia uchwały.

Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego stanowisko Prokuratury Krajowej w zakresie rodzaju postulowanego rozstrzygnięcia jest trafne. Wydanie przez Sąd Najwyższy postanowienia odmawiającego podjęcia uchwały nie jest jednak dyktowane wyrażonym w tym stanowisku stwierdzeniem, że rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego przedstawionego Sądowi Najwyższemu przez Sąd Okręgowy w J. nie było niezbędne (konieczne) do wydania orzeczenia w sprawie rozpoznawanej przez ten Sąd, lecz podjęciem przez skład połączonych Izb: Cywilnej, Karnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego uchwały z 23.1.2020 r., BSA I-4110-1/20 (OSNKW 2020, z. 2, poz. 7) wyjaśniającej wątpliwości, które w ocenie Sądu odwoławczego wymagały dokonania zasadniczej wykładni ustawy.

W przypadku określonej w art. 441 § 1 KPK instytucji tzw. pytania prawnego konkretnego, przesłanką warunkującą podjęcie przez Sąd Najwyższy uchwały jest stwierdzenie, że wątpliwości, które wyłoniły się przy rozpoznawaniu środka odwoławczego, mają postać zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni, a więc odnoszącej się do kwestii ważnych, mających podstawowe znaczenie dla prawidłowego rozumienia i stosowania prawa (konkretnego przepisu lub kompleksu powiązanych przepisów). Oznacza to, iż występujący z pytaniem prawnym sąd odwoławczy musi wykazać, że oczekiwana przez niego odpowiedź jest niezbędna dla rozstrzygnięcia konkretnej sprawy, ale jednocześnie będzie konkluzją o charakterze generalnym. Niespełnienie tego warunku powinno skutkować odmową podjęcia uchwały.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że ten rodzaj rozstrzygnięcia jest również właściwy w przypadku dezaktualizacji wątpliwości wyrażonych w zagadnieniu prawnym, potwierdzonej wiążącą wykładnią Sądu Najwyższego. Dotyczy to w szczególności podjęcia po wydaniu przez sąd drugiej instancji postanowienia o przedstawieniu Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego uchwały mającej moc zasady prawnej, wyjaśniającej wątpliwości będące podłożem wystąpienia z pytaniem prawnym (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z 14.5.2014 r., III CZP 101/13, Legalis).

Powzięte przez Sąd odwoławczy wątpliwości interpretacyjne zostały wyjaśnione uchwałą składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 23.1.2020 r., BSA I-4110-1/20, podjętą po rozpoznaniu wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z 15.1.2020 r., który obejmował swoim zakresem również problem prawny tożsamy z tym stanowiącym istotę zagadnienia prawnego przedstawionego do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu przez Sąd Okręgowy w J., choć ze zrozumiałych względów ujęty w szerszym kontekście normatywnym.

Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, dostrzegając rozbieżności w wykładni przepisów prawa będących podstawą jego orzekania, na podstawie art. 83 § 1 SNU, przedstawił wymienionemu wyżej składowi połączonych Izb Sądu Najwyższego wniosek o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego dotyczącego tego, „czy udział w składzie sądu powszechnego, sądu wojskowego lub Sądu Najwyższego osoby powołanej do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 3 ze zm.), prowadzi do naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 6 ust. 1 EKPCz lub art. 47 KPP i art. 19 ust. 1 TUE, wskutek czego, zależnie od rodzaju rozpoznawanej sprawy:

1) w postępowaniu karnym – osoba taka jest nieuprawniona do orzekania (art. 439 § 1 pkt 1 KPK) albo zachodzi przypadek nienależytej obsady sądu (art. 439 § 1 pkt 2 KPK);

2) w postępowaniu cywilnym – skład sądu z udziałem tak powołanej osoby jest sprzeczny z przepisami prawa (art. 379 pkt 4 KPC)”.

Sąd Najwyższy, orzekając w składzie połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, uchwałą podjętą 23.1.2020 r., rozstrzygnął przedstawione mu zagadnienie prawne, wyjaśniając tym samym wątpliwości będące istotą pytania prawnego Sądu Okręgowego w J.

Niczego w tym zakresie nie zmienia to, że w treści wymienionej uchwały, stwierdzającej w jej pkt 2, że: „nienależyta obsada sądu w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 KPK albo sprzeczność składu sądu z przepisami prawa w rozumieniu art. 379 pkt 4 KPC zachodzi także wtedy, gdy w składzie sądu bierze udział osoba powołana na urząd sędziego w sądzie powszechnym albo wojskowym na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 3), jeżeli wadliwość procesu powoływania prowadzi, w konkretnych okolicznościach, do naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, art. 47 KPP oraz art. 6 ust. 1 EKPCz” skład połączonych Izb Sądu Najwyższego nie wypowiedział się expressis verbis w kwestii będącej przedmiotem pytania prawnego Sądu Okręgowego.