Znaczenie określenia „górne ustawowe zagrożenie”

Opis stanu faktycznego

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Pułtusku z 15.12.2017 r., II K 636/16, oskarżona B.R. została uznana za winną popełnienia, w okresie od 27.6.2005 r. do 25.1.2006 r., przestępstwa zakwalifikowanego z art. 56 § 1 KKS w zb. z art. 61 § 1 KKS i art. 62 § 2 KKS oraz w zw. z art. 6 § 2 KKS, art. 7 § 1 KKS. i art. 37 § 1 pkt 1 KKS, za które – na podstawie art. 56 § 1 KKS w zw. z art. 7 § 2 KKS i art. 2 § 2 KKS – wymierzono jej karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono na okres próby 5 lat, a na podstawie art. 41 § 2 i 4 pkt 1 KKS w zw. z art. 2 § 2 KKS orzeczono obowiązek uiszczenia uszczuplonej należności publicznoprawnej w kwocie 840 464,00 zł, w terminie 5 lat od uprawomocnienia się wyroku.

Apelacje od powyższego wyroku wywiedli obrońcy oskarżonej, którzy podnosząc zarzuty obrazy prawa procesowego (art. 7 KPK; art. 117 § 2a KPK w zw. z art. 6 KPK; art. 170 § 1 KPK w zw. z art. 193 § 1 KPK; art. 167 KPK w zw. z art. 170 § 1 i 3 KPK, w zw. z art. 202 § 1 KPK, w zw. z art. 6 KPK; art. 366 § 1 KPK w zw. z art. 2 § 2 KPK w zw. z art. 5 § 2 KPK; art. 410 KPK), które w ostateczności doprowadziły do błędnych ustaleń faktycznych, przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku, wnieśli o jego zmianę przez uniewinnienie oskarżonej od popełnienia zarzucanego jej czynu, ewentualnie jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego jej rozpoznania.

Sąd Okręgowy w Ostrołęce, wyrokiem z 18.4.2018 r., II Ka 105/18, uchylił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w Pułtusku i „na podstawie art. 42 § 1 pkt 1 KKS w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 KPK, w zw. z art. 113 § 1 KKS postępowanie karne umorzył”, a wydatkami obciążył Skarb Państwa.

Kasacje od wyroku Sądu Okręgowego w Ostrołęce wnieśli prokurator oraz Naczelnik Mazowieckiego Urzędu Celno-Skarbowego w Warszawie.

Prokurator w swojej kasacji podniósł zarzut rażącego naruszenia prawa materialnego, a mianowicie art. 42 § 1 pkt 1 KKS, przez błędne jego wskazanie w sentencji wyroku jako podstawy umorzenia postępowania karnego oraz art. 44 § 1 pkt 1, 2 KKS i art. 56 § 1 KKS przez błędne przyjęcie, że za występek zarzucany oskarżonej z art. 56 § 1 k.k.s. można orzec wyłącznie samoistną karę grzywny, gdy tymczasem występek ten jest zagrożony karą grzywny albo pozbawienia wolności albo obu tymi karami łącznie i w związku z tym błędnie uznał, że okres przedawnienia określony w art. 44 § 1 pkt 1 KKS, wynoszący 10 lat, tj. od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpił upływ terminu uiszczenia należności, tj. 31.12.2016 r. dotyczy tego występku, podczas gdy występek z art. 56 § 1 KKS, zgodnie z art. 27 § 1 KKS, zagrożony jest karą pozbawienia wolności do lat 5, zatem podstawę do przyjęcia przedawnienia karalności w przedmiotowej sprawie stanowi art. 44 § 1 pkt 2 KKS, gdzie okres przedawnienia upływa 31.12.2026 r. W konkluzji wniósł o uchylenie prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Ostrołęce i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Naczelnik Mazowieckiego Urzędu Celno-Skarbowego w Warszawie – Delegatura w Ciechanowie podniósł zarzut rażącego naruszenia prawa, a mianowicie art. 17 § 1 pkt 6 KPK w zw. z art. 44 § 1 pkt 2, § 3, § 5 KKS, przez umorzenie postępowania karnego skarbowego w sytuacji, gdy postępowanie to dotyczyło czynu zagrożonego karą pozbawienia wolności, którego karalność ustałaby dopiero po upływie łącznie 20 lat, a nie po upływie lat 10, jak uznał to Sąd w zaskarżonym wyroku i wniósł o jego uchylenie w całości oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Ostrołęce.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionych przez prokuratora i Naczelnika Mazowieckiego Urzędu Celno-Skarbowego w Warszawie, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Ostrołęce do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego wniesione kasacje są oczywiście zasadne i zasługiwały na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności należało wskazać, że Sąd Okręgowy w Ostrołęce w ogóle nie odniósł się do zarzutów podniesionych w apelacjach obrońców oskarżonej uznając, iż byłoby to przedwczesne, albowiem „w niniejszej sprawie zachodziła negatywna przesłanka procesowa uniemożliwiająca prowadzenie niniejszego postępowania w postaci przedawnienia karalności”. Uzasadniając w tym zakresie swoje stanowisko podniósł w szczególności, że: „przestępstwo skarbowe z art. 56 § 1 KKS zagrożone jest alternatywnie karą grzywny albo karą pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie. Oznacza to, że za przestępstwo to może zostać orzeczona, jako wyłączna, jedynie samoistna kara grzywny. Przestępstwo z art. 56 § 1 KKS nie jest zagrożone samoistną karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata. Uznać zatem należy, że do przedawnienia karalności ścigania tego czynu należy przyjąć termin odnoszący się do przedawnienia karalności przestępstw zagrożonych samoistną karą grzywny określony w art. 44 § 1 pkt 1 KKS. Skoro za przestępstwo z art. 56 § 1 KKS może być orzeczona jedynie samoistna kara grzywny i przy uwzględnieniu tej sankcji, karalność czynu ustała z uwagi na przedawnienie, to brak jest zdaniem Sądu podstaw do stosowania przepisów o przedawnieniu odnoszących się do przestępstw zagrożonych karą przekraczająca 3 lata pozbawienia wolności. Zgodnie bowiem z art. 44 § 1 pkt 2 KKS 10-letni okres przedawnienia karalności, i odpowiednio wydłużony termin ścigania określony w art. 44 § 5 KKS odnosi się jedynie do przestępstw skarbowych zagrożonych samoistną karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności. Przepis ten nie odnosi się w ogóle do czynów zagrożonych sankcjami alternatywnymi, w tym grzywną. Niedopuszczalne jest stosowanie wykładni językowej rozszerzającej, która 10-letni okres przedawnienia karalności z art. 44 § 1 pkt 2 KKS rozciągałaby przez analogię również do przestępstw skarbowych zagrożonych łagodniej tj. karami alternatywnymi, w tym samoistną grzywną. Zdaniem Sądu Okręgowego zagrożenie alternatywne przestępstwa z art. 56 § 1 KKS oznacza, że można było w sprawie orzec wobec oskarżonej jedynie karę grzywny samoistnej. Należy zatem stosować wykładnię przepisów o biegu przedawnienia najkorzystniejszą dla oskarżonej tj. odnoszącą się do przestępstw zagrożonych karą grzywny. Niedopuszczalne jest zastosowanie do czynu z art. 56 § 1 KKS per analogiam przepisów o biegu przedawnienia z art. 44 § 1 pkt 2 KKS, odnoszących się, zgodnie z wykładnią językową, do przestępstw zagrożonych jedynie samoistną karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata. Zarzucone oskarżonej D.R. przestępstwo, przy uwzględnieniu okresu przedłużenia ścigania, przedawniło się z upływem 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpił upływ terminu uiszczenia tej należności, tj. 31.12.2016 r. Nastąpiło zatem przedawnienie karalności czynu, co, wobec treści art. 17 § 1 pkt 6 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS, skutkowało umorzeniem postępowania”.

Można jedynie domniemywać, że być może Sąd Okręgowy pomylił ustawowe zagrożenie karą, jaką przewiduje ustawa za dany występek, z wymiarem kary za tego rodzaju czyn. I tak, dla przykładu, można byłoby jedynie wskazać, że przestępstwo oszustwa opisane w art. 286 § 1 KK zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. W myśl natomiast przepisu art. 37a KK w takiej sytuacji można orzec za tego rodzaju występek wyłącznie karę grzywny. Nie oznacza to jednak, że ustanie karalności za to przestępstwo następuje po upływie 5 lat od czasu jego popełnienia, jak stanowi przepis art. 101 § 1 pkt 4 KK. Przedawnienie karalności tego występku nie nastąpi również po 10 latach od czasu jego popełnienia, jak stanowi przepis art. 101 § 1 pkt 3 KK, chociaż można za niego orzec karę 4 lat pozbawienia wolności. Rzeczą bowiem oczywistą jest, że skoro górna granica ustawowego zagrożenia za to przestępstwo wynosi 8 lat pozbawienia wolności, to ustanie jego karalności następuje po 15 latach od czasu jego popełnienia, zgodnie z art. 101 § 1 pkt 2a KK, pod warunkiem, że w tym czasie nie wszczęto postępowania, gdyż w takiej sytuacji przedawnienie karalności nastąpi z upływem kolejnych 10 lat (art. 102 KK).

Na marginesie należy jedynie zaznaczyć, że w przedmiotowej sprawie nie ma znaczenia fakt, iż przed wejściem w życie ustawy z 28.7.2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 178, poz.1479), czyli przed 17.12.2005 r., występek z art. 56 § 1 KKS był zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 2, natomiast od tej daty zagrożony jest karą pozbawienia wolności do lat 5.