Problem proceduralny
W praktyce niezwykle częstym podejściem jest równoległe składnie przez reprezentantów podmiotów zagrożonych niewypłacalnością lub będących już w stanie niewypłacalności wniosków o otwarcie jednego z postępowań restrukturyzacyjnych oraz wniosku o ogłoszenie upadłości. W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością praktyka ta jest nadzwyczaj powszechna, bowiem dopiero otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego może być przesłanką egzoneracyjną przy odpowiedzialności z art. 299 KSH, gdy tymczasem w zakresie upadłości wystarczające jest złożenie wniosku o jej ogłoszenie w odpowiednim terminie.
Opisana praktyka nieuchronnie prowadzi do zbiegu dwóch postępowań, których wzajemne relacje określają art. 9b ust. 1 PrUpad i art. 11 PrRestr, nadając – co do zasady – prymat wnioskowi restrukturyzacyjnemu. Ustawodawca nie rozwiązał jednak kwestii dalszego bytu wniosku o ogłoszenie upadłości po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego w sytuacji zbiegu wniosków inicjujących oba postępowania.
Dwa poglądy w doktrynie i orzecznictwie
W praktyce funkcjonowania zbiegów wniosku restrukturyzacyjnego i upadłościowego wykrystalizowały się dwa poglądy, wskazujące na proceduralne rozwiązanie kwestii postępowania z wnioskiem upadłościowym po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego.
Zgodnie z pierwszym poglądem, reprezentowanym przede wszystkim przez B. Sierakowskiego i N. Frosztęgę, brak zdolności upadłościowej restrukturyzowanego podmiotu ma charakter przejściowy i ustaje wraz z chwilą zakończenia lub umorzenia postępowania restrukturyzacyjnego. Do czasu zakończenia lub umorzenia postępowania restrukturyzacyjnego, sąd upadłościowy winien wstrzymać rozpoznanie wniosku upadłościowego na podstawie – zdaniem A. Machowskiej – postanowienia do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia postępowania restrukturyzacyjnego. Wtórując temu poglądowi, Sąd Okręgowy w Warszawie przyjął, że należy zastosować per analogiam art. 9b ust. 2 PrUpad w celu wyeliminowania luki prawnej (Postanowienie Sądu Okręgowy w Warszawie z 4.4.2017 r., XXIII Gz 215/17, Legalis).
Odmienny pogląd wskazuje przede wszystkim A. Hrycaj, według której otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego powinno doprowadzić do odrzucenia wniosku upadłościowego na podstawie odpowiednio stosowanego art. 199 § 1 pkt 3 KPC.
Bez sporu i bez spójności
Ustawodawca postanowił wyeliminować wieloletni spór, nowelizując 28.5.2021 r. treść art. 9a PrUpad. Od 1.12.2021 r. po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego, złożony wniosek upadłościowy będzie podlegał odrzuceniu.
O ile kwestia zabezpieczenia interesów wierzycieli znalazła odzwierciedlenie w treści art. 131a PrUpad, która również została znowelizowana ustawą z 28.5.2021 r., o tyle istnieją daleko posunięte wątpliwości systemowej spójności przyjętej koncepcji rozwiązania sporu.
Instytucja odrzucenia pisma inicjującego postępowanie w sprawie ma charakter proceduralny i formalny, zamykający drogę do merytorycznego rozpoznania przedstawionego sądowi problemu. Z perspektywy przepisów KPC oraz teorii procedury cywilnej, instytucja odrzucenia jest wykorzystywana w przypadku pierwotnej niemożności rozpoczęcia merytorycznego rozpoznania sporu (np. w dniu wniesienia pozwu droga sądowa jest niedopuszczalna, lub w tym samym dniu sprawa o to samo roszczenie była już w toku). W przypadku następczej niemożności merytorycznego rozpoznawania zawisłej przed sądem kwestii, tj. występującej dopiero po dniu wniesienia pisma inicjującego postępowanie i nie istniejącej w chwili jego wniesienia, stosuje się instytucję umorzenia postępowania, unormowaną w art. 355 KPC.
Jako że wnioski – co do zasady – są składane równolegle, przyjęcie, że wniosek upadłościowy podlega odrzuceniu, bowiem po dniu jego wniesienia doszło do otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, prowadzi do niespójności systemu prawa. Prawo upadłościowe jest oparte na procedurze cywilnej, do odpowiedniego stosowania której się odwołuje w art. 35 i art. 229 PrUpad. Zastosowanie instytucji odrzucenia znajduje uzasadnienie w przypadku wniesienia wniosku o ogłoszenie upadłości po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego, kiedy od momentu wniesienia wniosku podmiot ten nie ma zdolności upadłościowej. W innych przypadkach, brak zdolności upadłościowej ma charakter następczy, a tym samym postępowanie o ogłoszenie upadłości winno podlegać umorzeniu.
Podsumowanie
Przecięcie przez ustawodawcę wieloletniego sporu należy uznać za słuszne rozwiązanie, eliminujące rozbieżności praktyki sądowej. Nie sposób jednak przyjąć z aprobatą uproszczenie sytuacji procesowej, poprzez sprowadzenie jej wyłącznie do stosowania instytucji odrzucenia, kiedy jej skutkiem jest niespójności systemu.
W modelowym, teoretycznoprawnym rozwiązaniu zaistniałego sporu oraz przy przyjęciu konieczności proceduralnego zakończenia postępowania o ogłoszenie upadłości po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego, brak zdolności upadłościowej w dniu wniesienia wniosku o ogłoszenie upadłości powinno prowadzić do odrzucenia wniosku. W innych przypadkach, winno się stosować instytucję umorzenia postępowania jako modelowe rozwiązanie dla następczej niemożności merytorycznego rozpoznania sprawy przez sąd. Nie zmienia to jednak faktu, że od 1.12.2021 r. jedyną, prawnie dopuszczalną drogą będzie odrzucenie wniosku o ogłoszenie upadłości.
