Stan faktyczny

S.S. został oskarżony o rozbój, tj. o czyn z art. 280 § 1 KK, zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 12. Postępowanie przygotowawcze prowadzono w formie śledztwa. SR skazał S.S., ale zmienił kwalifikację prawną jego czynu na wypadek mniejszej wagi, czyli na art. 283 KK, przewidujący karę pozbawienia wolności do lat 5.

Rozpatrując apelację wniesioną na korzyść oskarżonego, Sąd odwoławczy powziął wątpliwość co do należytego składu sądu, którą wyraził następującym pytaniem prawnym, skierowanym do SN:

„Czy na etapie postępowania apelacyjnego sprawa, w której zarzucono popełnienie przestępstwa z art. 280 § 1 KK, lecz sąd I instancji przypisał oskarżonemu odpowiedzialność za przestępstwo zakwalifikowane z przepisu przewidującego zagrożenie karą pozbawienia wolności, której górna granica nie przekracza 5 lat, jest, w myśl art. 14fa. 1 ustawy z 2.3.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 2095; dalej: KoronawirusU), sprawą o przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica nie przekracza 5 lat, w sytuacji gdy apelację wniesiono jedynie na korzyść oskarżonego, i w związku z tym podlega rozpoznaniu w postępowaniu apelacyjnym w składzie jednoosobowym?”.

Stan prawny

Zgodnie z przywołanym wyżej art. 14fa KoronawirusU w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ogłoszonego z powodu COVID-19, oraz w okresie roku po ich odwołaniu, w sprawach rozpoznawanych według przepisów KPK o przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica nie przekracza 5 lat, na rozprawie apelacyjnej sąd orzeka w składzie jednego sędziego, jeżeli w I instancji sąd orzekał w takim samym składzie.

Natomiast w myśl ogólnych regulacji procesowych sąd apelacyjny orzeka w składzie wieloosobowym (trzech albo pięciu sędziów – art. 29 KPK), a skład jednoosobowy możliwy jest wtedy, gdy postępowanie przygotowawcze zakończyło się w formie dochodzenia, oraz w sprawach z oskarżenia prywatnego (art. 449 § 2 KPK).

Poprawienie kwalifikacji prawnej na niekorzyść oskarżonego może nastąpić tylko wtedy, gdy wniesiono środek odwoławczy na jego niekorzyść (art. 455 KPK).

Aktualne komentarze do Kodeksu karnego i Kodeksu postępowania karnego. Skonfiguruj Twój System Legalis! Sprawdź

Stanowisko SN

SN wyodrębnił z zadanego pytania prawnego dwie kwestie, które ujął i rozstrzygnął następująco:

  1. Jaka okoliczność jest miarodajna dla ustalenia składu sądu właściwego do rozpoznania sprawy na rozprawie apelacyjnej? Czy za wiążące w tym zakresie należy przyjąć stanowisko aktu oskarżenia co do kwalifikacji czynu, czy też kwalifikację (subsumpcję) przyjętą przez sąd I instancji?;
  2. Czy działanie zakazu refomationis in peius rozciąga się także na kwestię składu sądu jako wynikającą z wchodzącej w grę zmiany kwalifikacji prawnej czynu na surowszą?

Ad. 1. SN wskazał, że od dekad stanowisko sądów w tej kwestii jest jednolite. Dla ustalenia składu sądu miarodajna jest aktualna kwalifikacja prawna czynu. Najczęściej dotyczy zestawienia kwalifikacji zaproponowanej przez oskarżyciela i kwalifikacji przyjętej później przez sąd I instancji. Chodzi tu jednak także o zestawienie kwalifikacji przyjętej przez sąd I instancji i kwalifikacji przyjętej później przez sąd II instancji. W obu układach decydujące znaczenie ma kwalifikacja późniejsza, czyli jak wspomniano – aktualna. W odniesieniu do tego drugiego układu SN dodał, że zarządzenie prezesa sądu (przewodniczącego wydziału, upoważnionego sędziego) w przedmiocie wyznaczenia składu nie ma charakteru wiążącego dla składu sądu wyznaczonego do merytorycznego rozpoznania sprawy. W każdym układzie procesowym sąd odwoławczy jest zobligowany do poddania dokładnej analizie kwestii prawidłowości kwalifikacji prawnej przyjętej przez sąd I instancji. Niezależnie więc od kierunku zaskarżenia i podniesionych w środku odwoławczym zarzutów kwalifikacja prawna jest zawsze obiektem kontroli ze strony sądu odwoławczego.

Ad. 2. Z tego, że dokonanie przez sąd prawnej modyfikacji wadliwie przyjętej kwalifikacji prawnej i ewentualne przeprowadzenie korekty w sferze stosowanych środków reakcji karnej jest w danym postępowaniu niedopuszczalne (z uwagi na dyspozycję art. 434 § 1 KPK bądź art. 455 zd. drugie KPK), bynajmniej nie wynika, że bariery te „promieniują” na kwestię dokonania kwalifikacji prawnej na użytek ustalenia właściwego składu sądu i wiążą przy tej właśnie ocenie. Ustalenie właściwego składu sądu orzekającego na rozprawie apelacyjnej (art. 14fa KoronawirusU) winno korespondować z obiektywnie prawidłową (i jak była mowa w pkt 1. – aktualną) kwalifikacją prawną czynu. Irrelewantne są tu więc bariery procesowe albo ograniczenia prawnomaterialne, blokujące dokonanie obiektywnej kwalifikacji prawnej na określonym etapie postępowania bądź wyłączające in concreto możliwość zastosowania określonych środków reakcji prawnokarnej.

Stanowisko SN w obu kwestiach jest trafne i starannie uzasadnione. Uzasadniając jednolitość omawianego kierunku orzeczniczego, SN przywołał nawet orzeczenie z 1919 r. Przywołanie to uzmysłowiło, że od kilku lat możemy już argumentować, że dana teza wyrażana jest w orzecznictwie polskim już od wieku (niech historycy prawa wybaczą tu niecofanie się ze względów praktycznych do orzecznictwa przedrozbiorowego).

Natomiast gwoli dokładności sprawozdawczej dodajmy, że SN uchylił się od udzielenia formalnej odpowiedzi na postawione pytanie, czyli odmówił podjęcia uchwały, co nie przeszkodziło mu wypowiedzieć się co do meritum w uzasadnieniu omawianego postanowienia.

Wszystkie aktualności n.ius® po zalogowaniu. Nie posiadasz dostępu? Kup online, korzystaj od razu! Sprawdź

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →