L.W. wystąpiła z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej wskazując, że zawarła umowę kredytową z Bankiem „H.” S.A. Gdy, w związku z pogorszeniem sytuacji materialnej, przestała spłacać zobowiązanie, wierzytelność została sprzedana Funduszowi Inwestycyjnemu P., który wniósł pozew domagając się od L.W. zapłaty ponad 42 tys. zł. W trakcie postępowania dłużniczka podniosła zarzut przedawnienia i Sąd Rejonowy w O. oddalił powództwo. Kilka miesięcy później L.W. otrzymała od Funduszu Inwestycyjnego P. informację PIT-8C i została wezwana przez Urząd Skarbowy do rozliczenia. Podatniczka wyjaśniła, że umowa kredytowa nie była związaną z prowadzoną działalnością gospodarczą, zaś zobowiązanie z tytułu umowy przedawniło się w 2013 r., w chwili gdy wierzycielem podatniczki był jeszcze Bank „H.” S.A. i zwróciła się do organu z następującymi pytaniami:
1) Czy obecny wierzyciel ma podstawę do wystawienia PIT-8C?
2) Czy wnioskodawczyni podlega obowiązkowi opodatkowania takiego przychodu?
W ocenie podatniczki, po jej stronie nie wystąpiło trwałe przysporzenie majątkowe, a co za tym idzie nie powstał przychód, przedawnione roszczenie nie gaśnie, a jedynie nie może być przymusowo zrealizowane. Organ uznał jednak przedstawione stanowisko za nieprawidłowe. Odwołując się do przepisów KC wyjaśniono, że zobowiązanie przedawnione przekształca się w tzw. zobowiązanie naturalne, nie może ono być wyegzekwowane pod przymusem ani też zasądzone przez sąd powszechny, jeżeli dłużnik powoła się na upływ terminu przedawnienia. W rezultacie w następstwie przedawnienia dłużnik zostaje zwolniony z obowiązku spłaty zadłużenia i uzyskuje korzyść majątkową przejawiającą się w tym, że nie musi wykonać zobowiązania. W ocenie organu, skutki finansowe przedawnienia zobowiązania z tytułu kredytu dla kredytobiorcy oraz kredytodawcy są zatem takie same jak przy jego umorzeniu, zaś kredytobiorca osiąga realne przysporzenie majątkowe – przychód z innych źródeł w wysokości przedawnionego zobowiązania. Organ stwierdził też, że choć zobowiązanym do wystawienia informacji PIT-8C był bank, z którym zawarto umowę kredytową, to nieotrzymanie przez podatniczkę PIT-8C od pierwotnego wierzyciela nie zwalnia jej z obowiązku zapłaty podatku.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu oddalił skargę. W ocenie Sądu, nie można ograniczyć hipotezy art. 11 ust. 1 PDOFizU tylko do wartości umorzonych wierzytelności. Z chwilą upływu terminu przedawnienia obowiązek spełnienia świadczenia nie istnieje, a to oznacza, że otrzymany i niespłacony kredyt stanowi przychód podatkowy, gdyż pojęcie nieodpłatnego świadczenia określa się według kryteriów ustawy podatkowej, a nie przepisów KC. Sąd zaznaczył, że dobrowolne wykonanie zobowiązania jest mało prawdopodobne, skoro skarżąca powołała się przed sądem powszechnym na zarzut przedawnienia. W ocenie Sądu przedawnienie wierzytelności wyczerpuje pojęcie nieodpłatnego świadczenia, czyli sytuację, w której jedna strona świadczy coś na rzecz drugiej, ta zaś nie ma obowiązku wykonać świadczenia wzajemnego stanowiącego ekwiwalent otrzymanego świadczenia. Przychodem podlegającym opodatkowaniu będzie zatem wartość kredytu w przedawnionej części, a jego źródłem będzie przedawnienie wierzytelności.
Naczelny Sąd Administracyjny uchylił wyrok Sądu I instancji oraz zaskarżoną interpretację indywidualną. Zgodnie z art. 117 § 2 KC po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, czyli wierzyciel nie uzyska ochrony w dochodzeniu przedawnionego roszczenia i nie będzie mogło ono zostać przymusowo zrealizowane. Jednak obowiązek wykonania przedawnionego świadczenia pozostaje nadal aktualny. Skoro zobowiązania cywilnoprawne, inaczej niż podatkowe, nie wygasają na skutek przedawnienia, to nie można twierdzić, że samo przedawnienie rodzi dla dłużnika wymierną korzyść. Prawo podatkowe nie może całkowicie abstrahować od cywilnoprawnej sytuacji dłużnika. Na skutek przedawnienia dłużnik nie uzyskuje żadnej realnej i definitywnej korzyści majątkowej. Zarówno na gruncie podatku dochodowego od osób fizycznych, jak i podatku dochodowego od osób prawnych, podkreśla się, że przychodem podatkowym jest tyko takie przysporzenie majątkowe, które ma charakter trwały, definitywny (zob. wyrok NSA z 9.6.2017 r., II FSK 1370/15, Legalis; wyrok NSA z 21.4.2017 r., II FSK 869/15, Legalis). Choć dłużniczka skorzystał z zarzutu przedawnienia i nie będzie zmuszona do wykonania swojego świadczenia, ale nie oznacza to zmniejszenia pasywów i zwolnienia z długu. W uzasadnieniu stwierdzono, że Sąd I instancji błędnie utożsamił sytuację dłużnika, którego dług został umorzony i dłużnika, którego zobowiązanie uległo przedawnieniu. Umorzenie jest aktem woli, czynnością prawną, która wywołuje bezpośredni skutek w postaci definitywnego zwolnienia dłużnika z obowiązku świadczenia. W wypadku przedawnienia nie ma aktu woli, tylko ustawowo ukształtowana sytuacja. Nie można zatem przyjąć, że dłużnik otrzymał nieodpłatne świadczenie, skoro wierzyciel nie objawił woli, aby zwolnić dłużnika ze zobowiązania.
Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że przyjęta interpretacja znajduje oparcie również w wykładni systemowej wewnętrznej. Z art. 14 ust. 2 pkt 6 PDOFizU wynika, że za przychód z działalności gospodarczej należy uznać również co do zasady wartość umorzonych lub przedawnionych zobowiązań, zastrzeżenia takiego nie prowadzono ani w art. 11 PDOFizU, ani w art. 20 PDOFizU. Z tych regulacji wynika jednoznaczny wniosek, że przedawnione zobowiązania są przychodami tylko wtedy, gdy ustawodawca wyraźnie tak wskazał. Choć wartość przedawnionego zobowiązania z tytułu kredytu stanowi przychód z działalności gospodarczej na podstawie art. 14 ust. 2 pkt 6) PDOFizU, to nie można uznać, że stanowi również przychód w rozumieniu art. 11 ust. 1 PDOFizU.
