Stan faktyczny
Kopalnia odkrywkowa węgla brunatnego Turów znajduje się w pobliżu granicy z Republiką Czeską (dalej: RC) i RFN.
W 1994 r. PGE Elektrowni Bełchatów S.A., została udzielona koncesja na prowadzenie działalności wydobywczej w tej kopalni na okres 26 lat.
W 2020 r. polski minister klimatu na podstawie art. 72 ust. 2 ustawy z 3.10.2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 247 ze zm., dalej: ŚrodInf), udzielił koncesji na wydobywanie węgla brunatnego do 2026 r. Uznając, że udzielając tej koncesji, Rzeczypospolita Polska (dalej: RP) dopuściła się szeregu naruszeń prawa Unii, RC wniosła skargę o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego.
We wniosku o zastosowanie środka tymczasowego RC wniosła do Trybunału o nakazanie RP, aby ta niezwłocznie zaprzestała wydobywania węgla brunatnego w kopalni Turów do czasu wydania przez TSUE wyroku rozstrzygającego sprawę co do istoty.
Stanowisko TSUE
Stosowanie środków tymczasowych
Zgodnie z art. 160 § 3 Regulaminu postępowania przed Trybunałem we wnioskach o zastosowanie środków tymczasowych należy określić „przedmiot sporu, okoliczności niecierpiące zwłoki, a także uprawdopodobnić z faktycznego i prawnego punktu widzenia konieczność zastosowania środka”.
Fumus boni iuris
Sporna koncesja została wydana na podstawie art. 72 ust. 2 ŚrodInfU. Zgodnie z tym przepisem jednokrotne wydłużenie do sześciu lat terminu obowiązywania koncesji na wydobywanie węgla brunatnego nie jest uzależnione od przeprowadzenia uprzedniej oceny oddziaływania na środowisko, jeżeli wydłużenie to jest uzasadnione racjonalną gospodarką złożem oraz nie wiąże się to z rozszerzeniem zakresu koncesji. Zdaniem wiceprezes TSUE (dalej: WTS) prima facie nie można wykluczyć, że art. 72 ust. 2 ŚrodInfU narusza wymogi wynikające z art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92/UE z 13.12.2011 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko (Dz.Urz. UE L z 2012 r. Nr 26, s. 1 ze zm.; dalej: dyrektywa 2011/92/UE). Zgodnie z tymi wymogami rozbudowa przedsięwzięcia dotyczącego kopalni odkrywkowej powinna być przedmiotem oceny oddziaływania na środowisko lub przynajmniej uprzedniego sprawdzenia, czy przeprowadzenie takiej oceny jest konieczne. W konsekwencji WTS stwierdziła, że argumenty podniesione przez RC dotyczące naruszenia art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy 2011/92/UE, wydają się prima facie niepozbawione poważnej podstawy (postanowienie TSUE z 8.4.2020 r., C‑791/19 R, Komisja/Polska, Legalis, a zatem przesłanka fumus boni iuris jest spełniona.
Pilny charakter
W ocenie WTS szkody związane z obniżaniem się poziomu lustra wód podziemnych oraz z zagrożeniem dla zaopatrzenia w wodę pitną społeczności zależnych od tych części wód mogą stanowić poważną i nieodwracalną szkodę dla środowiska i zdrowia ludzkiego. To, że kontynuacja tej działalności wiąże się z prawdopodobieństwem nadmiernego odpływu wód podziemnych z terytorium czeskiego, znajduje ponadto potwierdzenie w okoliczności, że RP przyjęła zaplanowany na wielką skalę środek zaradczy polegający na budowie ekranu przeciwfiltracyjnego, mającego w szczególności zapobiec negatywnym skutkom środowiskowym tej działalności wydobywczej. Jednakże z stanowiska RP wynika, że budowa takiego ekranu zostanie ukończona dopiero w 2023 r.
WTS podkreśliła, że szkoda dla środowiska naturalnego i zdrowia ludzkiego ma, co do zasady, nieodwracalny charakter, ponieważ najczęściej naruszeń takich interesów nie można, ze względu na ich charakter, usunąć ze skutkiem wstecznym (postanowienie prezesa TS z 2.10.2003 r., C‑320/03 R, Komisja/Austria, EU:C:2003:543, pkt 92). Zdaniem WTS wydaje się, że jest tak w niniejszej sprawie, ponieważ w przypadku, gdy do nich dojdzie, pogorszenia się stanu wód podziemnych oraz szeregu konsekwencji braku zaopatrzenia dotkniętej tym zjawiskiem ludności w wodę pitną nie będzie można później naprawić, również w przypadku uwzględnienia wniesionej przez RC skargi.
WTS wskazała również, że należy uwzględnić zasadę ostrożności, będącą jedną z podstaw polityki UE w dziedzinie środowiska stawiającej sobie za cel wysoki poziom ochrony zgodnie z art. 191 ust. 2 akapit pierwszy TFUE, w świetle której należy interpretować prawo UE w zakresie ochrony środowiska (postanowienie TSUE z 20.11.2017 r., C‑441/17 R, Komisja/Polska, EU:C:2017:877, pkt 42).
Wyważenie interesów
WTS wskazała, że RP ogranicza się do twierdzenia w sposób ogólny, iż zaprzestanie tego wydobycia pociągnie za sobą szkody dla „stanu równowagi środowiskowej” tej kopalni. Ponadto, choć podnoszona przez to państwo szkoda dla środowiska naturalnego ma wynikać, w razie zaprzestania tego wydobycia, z niemożności zabezpieczenia wyrobiska i przygotowania go do ostatecznej likwidacji, WTS stwierdziła, że zarządzenie wnioskowanego środka tymczasowego nie pociągnęłoby za sobą ostatecznej likwidacji kopalni Turów czy też zawieszenia prac zabezpieczających, lecz jedynie tymczasowe zaprzestanie wydobywania węgla brunatnego w tej kopalni do czasu ogłoszenia ostatecznego wyroku Trybunału.
Co do polskich argumentów dotyczących zagrożenia dla polskiego bezpieczeństwa energetycznego, zaopatrzenia polskich odbiorców w energię oraz dla transgranicznych przesyłów energii elektrycznej, WTS stwierdziła, po pierwsze, że RP nie poparło dowodami twierdzenia, zgodnie z którym zastosowanie wnioskowanego środka tymczasowego pociągnęłoby za sobą, ze względu na układ technologiczny elektrowni Turów, nieodwracalne zatrzymanie tej elektrowni. Ponadto, nawet jeśli nagła niedostępność danej elektrowni może powodować negatywne skutki, operatorzy systemu elektroenergetycznego są w stanie zrównoważyć sieć elektroenergetyczną, aby zrekompensować taką niedostępność. W ocenie WTS strona polska nie wykazała w wystarczający sposób, że zaprzestanie wydobycia węgla brunatnego w kopalni Turów wiązałoby się z rzeczywistym zagrożeniem dla jej bezpieczeństwa energetycznego, zaopatrzenia polskich odbiorców w energię czy też dla transgranicznych przesyłów energii. Ponadto, podnoszona przez RP szkoda wynikająca z niemożności realizacji ważnych projektów i inwestycji w dziedzinie energetycznej, zdaniem WTS, nie może w każdym razie przeważyć nad względami związanymi ze środowiskiem naturalnym i zdrowiem ludzkim.
WTS podkreśliła, że wskazywana przez RP szkoda społeczno-gospodarcza związana z likwidacją miejsc pracy pracowników kopalni i elektrowni Turów oraz osób zatrudnionych przez przedsiębiorstwa będące podwykonawcami stanowi co do zasady szkodę o charakterze finansowym, której nie można, jeśli nie zajdą wyjątkowe okoliczności, uznać za nieodwracalną. Wynika to z faktu, że odszkodowanie pieniężne może co do zasady przywrócić poszkodowanemu sytuację sprzed wystąpienia tej szkody (postanowienie TSUE z 28.2.2008 r., C‑479/07 R, Francja/Rada, EU:C:2008:137, pkt 24). Ponadto zdaniem WTS, RP nie wykazała, że zarządzenie wnioskowanego środka tymczasowego skutkowałoby nieodwracalnym zaprzestaniem działalności tej kopalni i elektrowni. W tych okolicznościach WTS stwierdziła, że wyważenie wchodzących w grę interesów przemawia za zarządzeniem środka tymczasowego, o które wnosi RC.
Resumując wiceprezes TSUE uwzględniła wniosek RC o zastosowanie środka tymczasowego oraz postanowiła, że RP zaprzestanie natychmiast i do chwili ogłoszenia wyroku kończącego sprawę C‑121/21, wydobycia węgla brunatnego w kopalni Turów.
Celem postępowania w przedmiocie środków tymczasowych jest zagwarantowanie pełnej skuteczności orzeczenia, które ma zostać wydane w postępowaniu głównym, w niniejszym przypadku – w przedmiocie skargi o stwierdzenie uchybienia wniesionej na podstawie art. 259 TFUE i mającej na celu stwierdzenie, że Polska uchybiła swoim zobowiązaniom wynikającym z prawa UE. Trybunał może zarządzić środki tymczasowe jeżeli zostanie wykazane, że po pierwsze, ich zastosowanie jest prima facie prawnie i faktycznie uzasadnione (fumus boni iuris) oraz po drugie, mają one pilny charakter w tym znaczeniu, iż ich zarządzenie i wykonanie przed wydaniem rozstrzygnięcia co do istoty sprawy jest konieczne, w celu uniknięcia poważnej i nieodwracalnej szkody dla interesów skarżącego. Przesłanki te mają charakter kumulatywny. W uzasadnieniu do niniejszego postanowienia wiceprezes TSUE uznała, że obie przesłanki zostały spełnione, a kontynuacja wydobycia węgla brunatnego w kopalni Turów mogłaby wyrządzić poważną i nieodwracalną szkodę dla środowiska naturalnego i zdrowia ludzkiego w Czechach. Dokonując wyważenia interesów przedstawianych przez czeską stronę polegających na zapobieżeniu poważnej i nieodwracalnej szkody dla środowiska naturalnego i zdrowia ludzkiego, która powstałaby wskutek kontynuacji działalności wydobywczej w kopalni Turów oraz polskich interesów społeczno-gospodarczych i energetycznych – wiceprezes TSUE uznała, że polskie interesy nie zostały wystarczająco uzasadnione i nie mogą przeważyć za kontynuacją spornej działalności kopalni.
Na marginesie należy zauważyć, że art. 72 ust. 2 ŚrodInfU może naruszać wymogi wynikające z prawa UE, a precyzyjnie z art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy 2011/92/UE, zgodnie z którymi rozbudowa przedsięwzięcia dotyczącego kopalni odkrywkowej powinna być przedmiotem oceny oddziaływania na środowisko lub przynajmniej należy uprzednio sprawdzić, czy przeprowadzenie takiej oceny jest konieczne.
