Ograniczenie pracy w handlu
Ograniczenia w wykonywaniu pracy w placówkach handlowych w niedziele i święta oraz w dniu 24 grudnia i w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy określają przepisy ustawy z 10.1.2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 936, dalej: OgrHandNiŚU). Ustawa wprowadziła początkowo od 1.3.2018 r. w każdym miesiącu dwie niedziele handlowe, następnie w 2019 r. po jednej niedzieli handlowej. Ograniczenie handlu w placówkach handlowych obecnie dotyczy niedziel, świąt wskazanych w ustawie z 18.1.1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz.U. Nr 4, poz. 28) oraz dnia 24 grudnia (Wigilii) i Wielkiej Soboty. Zakaz handlu nie obowiązuje we wszystkie niedziele. Wykonywać pracę w handlu można w dwie kolejne niedziele poprzedzające pierwszy dzień Bożego Narodzenia, niedzielę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy oraz w ostatnie niedziele przypadające w styczniu, kwietniu, czerwcu i sierpniu. Co oznacza, że w ciągu każdego roku z zakazu handlu wyłączonych jest łącznie 7 niedziel.
Wykonywanie pracy w handlu oraz wykonywanie czynności związanych z handlem w niedziele i święta w placówkach handlowych oznacza wykonywanie takiej pracy lub takich czynności przez pracownika lub zatrudnionego w okresie 24 kolejnych godzin przypadających odpowiednio między godziną 24.00 w sobotę a godziną 24.00 w niedzielę i między godziną 24.00 w dniu bezpośrednio poprzedzającym święto a godziną 24.00 w święto.
Ograniczenie dotyczy handlu, czyli sprzedaży polegającej na wymianie towaru lub wyrobu na środki pieniężne oraz wykonywania czynności związanych z handlem czyli wykonywania w placówce handlowej czynności bezpośrednio związanych z handlem przez pracownika lub zatrudnionego, a także wykonywania w takiej placówce przez pracownika lub zatrudnionego czynności związanych z magazynowaniem towarów lub ich inwentaryzacją.
Zakazane jest wykonywanie handlu w placówce handlowej, czyli w obiekcie, w którym jest prowadzony handel oraz są wykonywane czynności związane z handlem, w szczególności: w sklepie, na stoisku, straganie, hurtowni, składzie węgla, składzie materiałów budowlanych, domu towarowym, domu wysyłkowym, biurze zbytu – jeżeli w takiej placówce praca jest wykonywana przez pracowników lub zatrudnionych.
Kary za nieprzestrzeganie przepisów
Przepisy art. 10 i 13 OgrHandNiŚU przewidują odpowiedzialność wykroczeniową lub karną za nieprzestrzeganie zakazu. Wykroczenie popełnia kto, wbrew zakazowi handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem, powierza wykonywanie pracy w handlu lub wykonywanie czynności związanych z handlem pracownikowi lub zatrudnionemu w dniu objęte zakazem. W takiej sytuacji podlega on karze grzywny w wysokości od 1000 do 100 000 zł. W niektórych przypadkach naruszenie zakazu może zostać zakwalifikowane nie jako wykroczenie ale jako przestępstwo, za które grozi grzywna lub ograniczenie wolności. Do Kodeksu karnego wprowadzono bowiem przestępstwo zawarte w art. 218a, który stanowi, że przestępstwo popełnia ten, kto uporczywie lub złośliwie, wbrew zakazowi handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem, powierza pracownikowi lub zatrudnionemu wykonywanie pracy w handlu lub wykonywanie czynności związanych z handlem.
Problematyczny wyjątek z placówkami pocztowymi
Ustawa o ograniczeniu handlu od początku budziła liczne wątpliwości, ze względu na przewidziane w niej wyjątki, których jest aż 32. Co powoduje, że w niektórych przypadkach handel i wykonywanie pracy w handlu są dozwolone w każdą niedzielę. Najwięcej problemów jest z art. 6 ust. 1 pkt 6 OgrHandNiŚU, który stanowi, że zakaz handlu w niedziele i święta nie obowiązuje w placówkach pocztowych w rozumieniu ustawy z 23.11.2012 r. Prawo pocztowe (Dz.U. z 2020 r. poz. 1041 i 2320). Oznacza to, że w każdej placówce spełniającej kryteria placówki pocztowej, bez względu na to, czy działalność pocztowa jest przeważającą działalnością danej placówki, czy też nie handel może odbywać się w niedziele. Wiele sieci sklepów wykorzystało ten przepis i działają jako placówki pocztowe, co powoduje, że powoli zakaz handlu staje się fikcją.
Posłowie zapowiadają, że do Sejmu ma wpłynąć projekt ustawy, która ma uszczelnić zakaz handlu. Swoje poparcie potwierdza jeden z pomysłodawców zakazu, tj. NSZZ Solidarność. Jedną z możliwych opcji, która jest brana pod uwagę, jest wykreślenie z ustawy wyjątku mówiącego o dopuszczeniu handlu w niedziele w placówkach pocztowych.
Może dwie wolne niedziele zamiast zakazu handlu
Twórcy projektu uszczelniającego zakaz handlu przewidują, że może zostać on wprowadzony jeszcze w tym roku. W Sejmie obecnie znajduje się już inny projekt zmiany OgrHandNiŚU. Jest to poselski projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o uchyleniu ustawy o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (Druk 134). Przewiduje on zagwarantowanie osobom pracującym w niedziele co niemniej dwóch niedziel wolnych w miesiącu oraz uchylenie ustawy o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni. Swoje negatywne stanowisko wobec projektu przedstawił m.in. Rząd, Państwowa Inspekcja Pracy i NSZZ Solidarność.
Zakaz handlu w pandemii
Ustawa z 2.3.2020r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1842 ze zm. dalej: KoronawirusU) w art. 15i przewiduje wyłączenie określonych czynności spod zakazu handlu wynikającego z ustawy o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni. W związku z wystąpieniem COVID-19 w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii oraz w okresie 30 dni następujących po ich odwołaniu zakaz, o którym mowa w OgrHandNiŚU nie obowiązuje w niedziele w zakresie wykonywania czynności związanych z handlem, polegających na rozładowywaniu, przyjmowaniu i ekspozycji towarów pierwszej potrzeby oraz powierzania pracownikowi lub zatrudnionemu wykonywania takich czynności.
Wprowadzony w KoronawirusU wyjątek nie oznacza możliwości otwierania sklepów w niedziele. Ponadto zwolnienie z zakazu nie obowiązuje w niedziele, w które przypada święto.
