Metodyka orzekania środka w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym

Opis stanu faktycznego

Dyrektor Zakładu Karnego w B., w związku ze zbliżającym się końcem kary M.R. skazanego wyrokiem Sądu Rejonowego w B. z 10.6.2014 r., za przestępstwa z art. 197 § 1 KK w zw. z art. 64 § 2 KK na karę 6 lat pozbawienia wolności, 28.2.2019 r., skierował do Sądu Rejonowego w B., na podstawie art. 199b § 1 KKW, wniosek o zastosowanie wobec niego środka zabezpieczającego w postaci elektronicznej kontroli miejsca pobytu i terapii uzależnień w celu zapobieżenia ponownemu popełnieniu przez niego czynu zabronionego.

Po przeprowadzeniu stosownego postępowania Sąd Rejonowy w B., postanowieniem z 26.6.2019 r., na podstawie art. 93a § 1 pkt 4 KK w zw. z art. 93c pkt 4 KK, w zw. z art. 93b § 1 KK, orzekł jednak wobec niego surowszy środek zabezpieczający tj. środek w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym.

Postanowienie to zaskarżone zostało osobiście przez skazanego M.R.

Zażalenie wywiódł również jego obrońca, wnosząc o uchylenie tego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w B. do ponownego rozpoznania.

Zarzucił w nim naruszenie art. 93b § 3 KK, przez wydanie postanowienia o zastosowaniu wobec M.R. środka zabezpieczającego w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym, który nie uwzględnia wyników i postępów, jakie odniósł w dotychczasowych terapiach, a także obrazę przepisów procesowego prawa karnego, mianowicie art. 4 KPK, art. 5 § 2 KPK, art. 7 KPK, art. 167 KPK i art. 410 KPK.

Postanowieniem z 12.9.2019 r. Sąd Okręgowy w B. nie uwzględnił jednak obu zażaleń utrzymując zaskarżone postanowienie w mocy.

Kasację od tego postanowienia, na korzyść M.R., wywiódł Prokurator Generalny zarzucając: rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 433 § 1 KPK w zw. z art. 440 KPK polegające na zaniechaniu rozpoznania zażalenia skazanego M.R. oraz jego obrońcy poza granicami zaskarżenia i stawianych zarzutów, w konsekwencji czego nastąpiło utrzymanie w mocy orzeczenia Sądu Rejonowego w B., wydanego z rażącym i mającym istotny wpływ na jego treść naruszeniem przepisów prawa karnego materialnego, to znaczy dyspozycji art. 93d § 4 KK i art. 93g § 3 KK w zw. z art. 93c pkt 3 KK, polegającym na orzeczeniu wobec M.R. środka zabezpieczającego w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym, dopiero na etapie postępowania wykonawczego w sytuacji, gdy orzeczenie takiego środka możliwe jest jedynie w wyroku, a także orzeczenie wskazanego środka zabezpieczającego w sytuacji, gdy przypisanego mu czynu z art. 197 § 1 KK w zw. z art. 64 § 2 KK skazany nie dopuścił się w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych, przy czym wskazane uchybienia powodowały jego rażącą niesprawiedliwość.

W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i umorzenie postępowania w przedmiocie orzeczenia o środkach zabezpieczających.

Sąd Najwyższy w sprawie M.R., wobec którego orzeczono, na podstawie art. 93a § 1 pkt 4 KK w zw. z art. 93c pkt 4 KK i w zw. z art. 93b § 1 KK, środek zabezpieczający w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym, po rozpoznaniu 14.5.2021 r., w Izbie Karnej, na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK, kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego od postanowienia Sądu Okręgowego w B. z 12.9.2019 r., utrzymującego w mocy postanowienie Sądu Rejonowego w B. z 26.6.2019 r., uchylił zaskarżone postanowienie oraz utrzymane nim w mocy postanowienie Sądu Rejonowego w B. i umorzył postępowanie w przedmiocie orzeczenia o środkach zabezpieczających.

Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest oczywiście zasadna.

Argumentacja przedstawiona w kasacji Prokuratora Generalnego dla uzasadnienia wskazanego wyżej zarzutu zasługuje na całkowitą aprobatę Sądu Najwyższego, co sprawia, że dla wyjaśnienia przyczyn uznania tej kasacji za oczywiście zasadną w zasadzie wystarczy odwołanie się do tejże argumentacji.

Podkreślić jedynie należało, co nie podlega jakiejkolwiek dyskusji, że to Sąd orzeka pobyt w zakładzie psychiatrycznym i tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi (art. 93b § 5 KK) zaś Kodeks karny w art. 93g, ściśle określa przypadki, w których Sąd może orzec środek zabezpieczający w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym. Z treści tego ostatniego przepisu wynika, że Sąd orzeka ten środek zabezpieczający jedynie skazując (co przecież może nastąpić tylko w wyroku) sprawcę przestępstw popełnionych w warunkach określonych w art. 93g § 2 i § 3 KK lub umarzając postępowanie wobec sprawcy, co do którego umorzono postępowanie z powodu niepoczytalności. Zważywszy ponadto na treść art. 93d KK (w powiązaniu z art. 199a § 1 KKW stanowiącym, że w postępowaniu wykonawczym Sąd, który wydał orzeczenie w pierwszej instancji jest właściwy do orzekania w przedmiocie środków zabezpieczających, ale na zasadach określonych w przepisach Kodeksu karnego regulujących ich stosowanie) należało stwierdzić, że orzeczenie środka zabezpieczającego w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym następuje wyłącznie przy wyrokowaniu, natomiast o pozostałych środkach zabezpieczających, a mianowicie wymienionych w art. 93a § 1 pkt 1-3 KK Sąd może orzec również na etapie postępowania wykonawczego. W uzasadnieniu kasacji odwołano się do aktualnego piśmiennictwa prawniczego, w którym odnaleźć można przykładowo następujący pogląd, który należy uznać za trafny:

„Właściwość sądu określona w art. 199 § 1 KKW dotyczy stosowania w postępowaniu wykonawczym wszystkich środków, przewidzianych w art. 93a § 1 KK, z wyjątkiem pobytu w zakładzie psychiatrycznym” (zob. K. Postulski, Komentarz do art. 199a Kodeksu karnego wykonawczego, LEX 2017). Ponadto trafnie wskazano na intencje ustawodawcy przykładowo w odniesieniu do sprawców przestępstw określonych w art. 197 § 3 pkt 2 lub 3 KK wskazując, że z uzasadnienia projektu ustawy z 20.2.2015 r. wynika, iż „Art. 93g § 3 KK stanowi odpowiednik obecnej regulacji zawartej w art. 95a § 1 i 2 KK, przy czym projekt wprowadza tu pewne modyfikacje. W wypadku osób wykazujących zaburzenia preferencji seksualnych, które popełniły przestępstwo określone w art. 197 § 3 pkt 2 lub 3 KK, projektodawca zrezygnował z obowiązku orzekania albo zakładu zamkniętego, albo leczenia ambulatoryjnego w wyroku skazującym. Sąd, skazując sprawcę, będzie mógł orzec pobyt w zakładzie zamkniętym, jeżeli uzna to za konieczne, natomiast leczenie ambulatoryjne będzie mogło zostać orzeczone w postępowaniu wykonawczym, o ile będą to uzasadniać wyniki psychoterapii, prowadzonej obligatoryjnie w zakładzie karnym na podstawie art. 93f § 5 KK. Ponadto w myśl projektowanych przepisów nie będzie możliwe dokonanie zmiany środka polegającego na leczeniu ambulatoryjnym na środek w postaci pobytu w zakładzie zamkniętym. Pobyt w zakładzie zamkniętym będzie można orzec wyłącznie w wyroku” (uzasadnienie rządowego projektu ustawy z 20.2.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, VII kadencja, druk sejm, nr 2393).

W wyroku Sądu Rejonowego w B. z 10.6.2014 r., skazującym M.R. za przestępstwa z art. 197 § 1 KK w zw. z art. 64 § 2 KK na karę 6 lat pozbawienia wolności nie został orzeczony środek zabezpieczający w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym, co zamknęło drogę do jego orzeczenia w trybie przewidzianym przepisami Kodeksu karnego regulującymi instytucję „środków zabezpieczających”. Oczywistym jest więc, że Sąd Rejonowy w B. wydając 26.6.2019 r. postanowienie o internacji M.R. dopiero na etapie postępowania wykonawczego, uczynił to bez podstawy prawnej, a zatem nie będąc do tego uprawnionym w myśl obowiązujących przepisów.

Poza tym, co równie istotne, trafnie zauważono w kasacji, że orzeczenie o pobycie M.R. w szpitalu psychiatrycznym, w związku ze skazaniem go za popełnienie czynu określonego w art. 197 § 1 KK mogłoby nastąpić, w myśl dyspozycji art. 93g § 3 KK w zw. z art. 93c pkt 3 KK tylko w sytuacji, gdyby istniały przesłanki do ustalenia, że zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, iż popełni on przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności seksualnej, ale w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych. Tymczasem w opinii sądowo – seksuologicznej pozyskanej w toku postępowania przygotowawczego, a także w opiniach pozyskanych już na etapie postępowania wykonawczego, biegli konsekwentnie wykluczali zaburzenia preferencji seksualnych u skazanego (co skądinąd wyraźnie wynika z treści uzasadnienia postanowienia Sądu pierwszej instancji i na co wskazywał w swoim zażaleniu osobistym, – co umknęło niestety uwadze Sądu odwoławczego – sam skazany). Tym samym nie było podstaw faktycznych do ustalenia, iż zachodzi prawdopodobieństwo popełnienia przez niego w przyszłości przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności seksualnej w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych a zatem i do orzeczenia wobec M.R. najsurowszego środka zapobiegawczego.

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →