Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 685 ze zm.; dalej: VATU) podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą bez względu na jej cel lub rezultat. Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody (art. 15 ust. 2 VATU). To bardzo szeroka definicja zarówno podatnika, jak i prowadzonej przezeń działalności gospodarczej i dosyć łatwo można być nią objętym. Nie każdy jednak podatnik VAT jest zobowiązany do rozliczeń z fiskusem. Zgodnie z art. 113 ust. 1 VATU zwalnia się od podatku sprzedaż dokonywaną przez podatników, u których jej wartość nie przekroczyła łącznie kwoty 200 tys. zł (netto) w poprzednim roku podatkowym. Choć od ww. zwolnienia istnieje szereg wyjątków (nie skorzystają zeń np. prawnicy, doradcy, sprzedawcy nieruchomości), często pozwala ono jednak na unikanie szeregu obowiązków.
Dość często zdarza się, że w ramach szerokiej definicji działalności gospodarczej mieści się wykorzystywanie majątku stanowiącego małżeńską wspólność majątkową. Rodzi to szereg wątpliwości. Kto jest podatnikiem i prowadzi działalność: jeden z małżonków czy oboje? Kto ma rejestrować się do celów rozliczania VAT, wystawiać faktury, rozliczać się z urzędem skarbowym? Kto ma się narażać na ponoszenie ewentualnej odpowiedzialności za zaległości podatkowe? Powyższe pytania mogę być zarzewiem niejednej kłótni małżeńskiej. Na szczęście, wbrew pozorom, praktyka podatkowa ukształtowała w tej kwestii dość liberalne podejście.
Czego dotyczyła sprawa?
Pan Jan pozostaje z panią Heleną w związku małżeńskim w ustroju ustawowej wspólności majątkowej. Małżonkowie są wspólnie właścicielami nieruchomości stanowiącej budynek wraz z lokalami użytkowymi. Wynajmują obecnie nieruchomość pięciu podmiotom na podstawie zawartych z nimi umów najmu. Stronami tych umów są oboje małżonkowie jako podmioty oddające nieruchomość w najem. Oboje widnieją też w rozliczeniach z tytułu świadczonych usług, jednakże na gruncie podatku dochodowego to pan Jan samodzielnie rozlicza przychody z najmu w sposób zryczałtowany, określony w przepisach ustawy z 20.11.1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1993 ze zm.; dalej: RyczałtU).
Pan Jan nie prowadził i nie prowadzi obecnie, oprócz opisanych powyżej usług najmu, jakiejkolwiek innej działalności gospodarczej. Nie wykonuje także sprzedaży towarów i usług, opodatkowanej podatkiem VAT oraz nie jest zarejestrowany jako czynny podatnik VAT. Pani Helena natomiast samodzielnie prowadzi działalność gospodarczą jako lekarz stomatolog. Świadczone przez nią usługi medyczne co do zasady korzystają ze zwolnienia z VAT na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 18-19a VATU. Niektóre jej usługi zaliczają się do zabiegów medycyny estetycznej, niekoniecznie służące profilaktyce, zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia. Takie usługi nie korzystają już z przedmiotowego zwolnienia z VAT. Jednocześnie pani Helena nie jest zarejestrowana jako czynny podatnik VAT. Całkowita wartość sprzedaży jej usług opodatkowanych nie przekracza bowiem 200 tys. zł rocznie.
Małżonkowie nabrali wątpliwości co do tego, czy w odniesieniu do nieruchomości oddanej w najem, należącej do majątku wspólnego, każdy z małżonków utrzymuje odrębny status podatnika VAT. W związku z powyższym czy limit zwolnienia podmiotowego, o którym mowa w art. 113 ust. 1 VATU, należy liczyć dla każdego z małżonków osobno, tj. na podstawie wartości sprzedaży, która nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty 200 tys. zł.
Stanowisko organu
Wydając interpretację indywidualną z 30.12.2021 r., 0111-KDIB3-1.4012.921.2021.1.ABU, Dyrektor KIS przypomniał, że przepisy VATU nie wymieniają małżonków jako odrębnej kategorii podatników. Żaden z przepisów VATU nie zabrania też małżonkom prowadzenia działalności gospodarczej jako indywidualnym podmiotom. Nie ma przy tym przeszkód, aby pomiędzy małżonkami prowadzącymi odrębne działalności istniała ustawowa wspólność majątkowa. Istotą wspólności majątkowej małżeńskiej, zarówno ustawowej, jak i umownej jest to, że każdy z małżonków jest współwłaścicielem poszczególnych składników majątku wspólnego (dorobkowego) na zasadach współwłasności łącznej (bezudziałowej).
Ta interpretacja stwarza dla małżonków prowadzących działalność gospodarczą dość szczególną sytuację prawną. Podatnikiem VAT jest ten z małżonków, który dokonał czynności podlegającej opodatkowaniu. Wobec tego małżonek świadczący najem będzie podatnikiem VAT wówczas, gdy usługę będzie wykonywał we własnym imieniu i na własny rachunek. Jeżeli przedmiotem najmu jest rzecz stanowiąca majątek wspólny małżonków, to podatnikiem jest ten z małżonków, który dokonał czynności podlegającej opodatkowaniu, czyli wynajmu we własnym imieniu (jest stroną czynności prawnej). Jeżeli zaś małżonkowie dokonali czynności wspólnie, to każde z nich jest podatnikiem VAT.
W analizowanej sprawie nieruchomość jest własnością obojga małżonków. Skoro zaś w umowie jako wynajmujący figurują oboje małżonkowie, a czynsz z tytułu najmu będzie wpłacany na rachunek należący do obojga małżonków, to oboje są osobami dokonującymi najmu nieruchomości, a w konsekwencji – podatnikami w rozumieniu art. 15 ust. 1 VATU. Małżonkowie są więc zobowiązani do rozliczenia jedynie części przypadającego na każdego z małżonków z osobna wynagrodzenia za wykonanie przedmiotowej usługi najmu nieruchomości. W takiej sytuacji limit zwolnienia podmiotowego, o którym mowa w art. 113 ust. 1 VATU, przysługuje każdemu z małżonków osobno. Gdy więc wartość sprzedaży z tytułu prowadzonej działalności w części przypadającej odpowiednio na każdego z małżonków z osobna nie przekroczy kwoty 200 tys. zł, małżonkowie będą mogli korzystać ze zwolnienia podmiotowego, określonego w art. 113 ust. 1 VATU.
Brak uregulowania statusu małżeństwa na gruncie VAT rodzi ciekawe skutki praktyczne. Oto bowiem małżonkowie mają swobodę decydowania, kto będzie się rozliczać z fiskusem w zakresie wykorzystywania do celów działalności gospodarczej majątku objętego wspólnością małżeńską: czy będzie to tylko jeden z małżonków, czy może oboje.
Wyobraźmy więc sobie, że małżonkowie nabywają do majątku wspólnego nieruchomość. Będzie ona w przyszłości wykorzystywana do celów najmu tylko przez tego, kto prowadzi działalność gospodarczą. Ów małżonek będzie miał prawo do odliczenia podatku naliczonego w pełnej wysokości, a wynikającego z faktury otrzymanej w związku z taką transakcją. Fakt nabycia nieruchomości do majątku wspólnego nie ma znaczenia (zob. interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z 17.6.2021 r., 0111-KDIB3-2.4012.210.2021.4.MGO). Z drugiej strony w takiej sytuacji tylko to z małżonków, które prowadzi działalność gospodarczą, będzie wystawiało faktury VAT z tytułu najmu i rozliczało podatek z fiskusem. Drugie z małżonków nie ma obowiązku rejestracji dla celów VAT (zob. interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z 21.7.2020 r., 0114-KDIP4-3.4012.264.2020.1.IG, Legalis).
W opisywanej interpretacji sytuacja jest inna. Oboje małżonkowie są stroną umów najmu. Oboje powinni więc spełniać obowiązki określone w VATU. Mowa tu o rejestracji do celów VAT, wystawianiu faktur, składaniu JPK, zapłacie podatku i szeregu pomniejszych obowiązków. Bohaterowie omawianej interpretacji nie osiągają jednak obrotu przekraczającego 200 tys. zł., więc skorzystają ze zwolnienia z VAT. Możliwość oddzielnego objęcia obojga z nich ww. limitem jest sensownym argumentem za przyjęciem tej formy działania. To zwolnienie nie zawsze jednak może być stosowane. Nie dotyczy np. sprzedaży nieruchomości (art. 113 ust. 13 pkt 1 lit. c VATU i art. 113 ust. 13 pkt 1 lit. d VATU), która jest częstą czynnością prawną dotyczącą majątku małżonków.
Na koniec warto wspomnieć o mało znanym fakcie w praktyce podatkowej. Od ww. zasad małżeńskiego prowadzenia działalności przepisy VATU przewidują pewien wyjątek. Zgodnie z art. 15 ust. 4 VATU za podatnika uważa się osobę prowadzącą wyłącznie gospodarstwo rolne, leśne lub rybackie, która złoży zgłoszenie rejestracyjne. W przypadku więc rodzinnych gospodarstw rolnych, na potrzeby rozliczeń z fiskusem „reprezentantem” może być tylko jedna z osób prowadzących wspólnie gospodarstwo, zarejestrowana jako czynny podatnik VAT (zob. interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z 13.12.2021 r., 0111-KDIB3-1.4012.847.2021.3.ASY).
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
