Aneks do umowy kredytu

Stan faktyczny

W latach 1994–1999 r. instytucja bankowa, w której prawa wstąpiła Sparkasse Südholstein (dalej jako: S), zawarła z K (konsument) trzy umowy kredytu. Dwie z nich dotyczyły finansowania nieruchomości i były zabezpieczona ustanowioną na niej hipoteką, a trzecia umowa dotyczyła finansowania towarów konsumpcyjnych. Klauzule umowne zawarte w tych umowach przewidywały, że po upływie określonego terminu każda ze stron ma prawo żądać dostosowania pierwotnie uzgodnionej wysokości oprocentowania i że w przeciwnym razie instytucja kredytująca może ustalić zmienną wysokość oprocentowania porównywalną oprocentowaniem stosowanym do kredytów tego rodzaju. Zgodnie z tymi postanowieniami od 2008 r. do 2010 r. – korzystając wyłącznie ze środków porozumiewania się na odległość – strony wprowadziły aneksy do trzech umów, ustalające nową roczną wysokość oprocentowania. Przy okazji zawarcia tych aneksów S nie poinformowała K, że przysługuje jej prawo odstąpienia od umowy.

W 2015 r. K poinformowała S, że zamierzała odstąpić od aneksów. Podkreśliwszy, że każdy z tych aneksów stanowi umowę zawieraną na odległość K podniosła, że nie została poinformowana o przysługującym jej prawie odstąpienia od umowy, a zatem ma ona jeszcze możliwość odstąpienia od umowy na podstawie niemieckiego KC. K wniosła pozew o stwierdzenie, że odstąpienie od aneksów do drugiej i trzeciej umowy skutkowało wygaśnięciem umowy między stronami w przedmiocie ustalonej przez te aneksy wysokości oprocentowania oraz o nakazanie S zwrotu na jej rzecz odsetek i kwoty głównej zapłaconych od chwili zawarcia aneksów do umowy, uiszczonych kosztów prowadzenia rachunku oraz zapłaty odszkodowania. S wniosła o oddalenie powództwa, kwestionując istnienie prawa K do odstąpienia od aneksów do umowy.

Pytanie prejudycjalne

Czy art. 2 lit. a) dyrektywy 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23.9.2002 r. dotyczącej sprzedaży konsumentom usług finansowych na odległość oraz zmieniającej dyrektywę Rady 90/619/EWG oraz dyrektywy 97/7/WE i 98/27/WE (Dz.Urz. L z 2002 r., Nr 271, s. 16 ze zm.) należy interpretować w ten sposób, że aneks do umowy kredytu wchodzi w zakres pojęcia „umowy dotyczącej usług finansowych” w rozumieniu tego przepisu, jeżeli ten aneks ogranicza się jedynie do zmiany pierwotnie uzgodnionej wysokości oprocentowania, bez przedłużenia terminu obowiązywania umowy, ani zmiany jej kwoty, w sytuacji gdy pierwotne klauzule umowy kredytu przewidywały wprowadzenie takiego aneksu, a w razie jego braku – zastosowanie zmiennej wysokości oprocentowania?

Stanowisko TS

Trybunał przypomniał, że dyrektywa 2002/65 dokonuje, co do zasady, pełnej harmonizacji, a w konsekwencji jej treści powinno nadać się jednolitą wykładnię we wszystkich państwach członkowskich (wyrok TS z 11.9.2019 r., Romano, C-143/18, EU:C:2019:701, pkt 34 i 55).

Zgodnie z orzecznictwem TS z wymogu jednolitego stosowania unijnego prawa oraz zasady równego traktowania wynika, że treść unijnego przepisu, który nie zawiera wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich dla celów ustalenia jego znaczenia i zakresu, powinna zwykle w całej Unii Europejskiej być przedmiotem autonomicznej i jednolitej wykładni, którą należy ustalić z uwzględnieniem nie tylko treści tego przepisu, ale również kontekstu tego przepisu oraz celu danego uregulowania (wyrok TS z 23.5.2019 r., WB, C-658/17, EU:C:2019:444, pkt 50).

Odnosząc się do treść pojęcia „umowa dotycząca usług finansowych” zawartego w art. 2 lit. a) dyrektywy 2002/65, TS stwierdził, że poczynione w nim odesłanie do „usług finansowych” stanowi element odróżniający to pojęcie, ponieważ chodzi o określenie szczególnej kategorii umów. W art. 2 lit. b) dyrektywy 2002/65 określono „usługi finansowe” jako wszelkie usługi o charakterze bankowym, kredytowym, ubezpieczeniowym, emerytalnym, inwestycyjnym lub płatniczym. W odniesieniu w szczególności do umowy kredytu Trybunał orzekł, że świadczeniem charakterystycznym jest samo oddanie do dyspozycji kwoty kredytu, podczas gdy spoczywający na kredytobiorcy obowiązek zwrotu tej kwoty jest wyłącznie konsekwencją spełnienia świadczenia przez kredytodawcę (wyrok TS z 15.6.2017 r., Kareda, C-249/16, EU:C:2017:472, pkt 41).

Analizując kontekst, w jaki wpisuje się art. 2 lit. a) dyrektywy 2002/65, TS stwierdził, w przypadku umów dotyczących usług finansowych zawierających „wstępną umowę o świadczenie usług”, po której następują inne czynności, przepisy dyrektywy 2002/65 mają zastosowanie, zgodnie z jej art. 1 ust. 2 akapit pierwszy, jedynie do wstępnej umowy o świadczenie usług. W motywie 17 zdanie drugie tej dyrektywy uściślono, że dodawanie nowych elementów do wstępnej umowy o świadczenie usług, nie jest traktowane jako „czynność”, ale jako dodatkowa umowa, do której stosuje się tę dyrektywę. Tymczasem w świetle przykładów czynności przedstawionych w tym motywie 17, Trybunał uznał, że ustanowienie w drodze aneksu nowej wysokości oprocentowania na podstawie klauzuli renegocjacji przewidzianej już w pierwotnej umowie, ustanawiającej w przypadku braku umowy klauzulę uzupełniającą ustanawiającą zmienną wysokość oprocentowania, nie stanowi ani czynności, w rozumieniu art. 1 ust. 2 akapit pierwszy dyrektywy 2002/65, ani dodania elementów do wstępnej umowy. W ocenie TS zarówno z wykładni językowej, jak również systemowej wynika, że art. 2 lit. a) dyrektywy 2002/65 że „umowę dotyczącą usług finansowych” należy uznać za umowę przewidującą świadczenie takich usług.

Tymczasem warunek ten nie jest spełniony, w przypadku gdy – tak jak w sprawie w postępowaniu głównym – rozpatrywany aneks ma na celu jedynie dostosowanie wysokości oprocentowania należnego jako ekwiwalent wcześniej uzgodnionej usługi. Zdaniem TS powyższa wykładnia znajduje potwierdzenie w analizie innych przepisów dyrektywy 2002/65, z której wynika, że obejmuje ona co do zasady swym zakresem umowy dotyczące zobowiązania charakteryzującego świadczenie usługodawcy. I tak art. 3 tej dyrektywy przewiduje, że konsument powinien być w pełni poinformowany o tożsamości dostawcy lub o podstawowych cechach usługi finansowej, w tym o istnieniu lub braku prawa do odstąpienia od umowy. Tymczasem w przypadku aneksu dotyczącego jedynie wysokości oprocentowania, ponowne informowanie konsumenta o tych elementach byłoby pozbawione sensu.

Reasumując TS orzekł, że art. 2 lit. a) dyrektywy 2002/65 należy interpretować w ten sposób, że aneks do umowy kredytu nie wchodzi w zakres pojęcia „umowy dotyczącej usług finansowych” w rozumieniu tego przepisu, jeżeli aneks ogranicza się jedynie do zmiany pierwotnie uzgodnionej wysokości oprocentowania, bez przedłużenia terminu obowiązywania umowy, ani zmiany jej kwoty, w sytuacji gdy pierwotne klauzule umowy kredytu przewidywały wprowadzenie takiego aneksu, a w razie jego braku – zastosowanie zmiennej wysokości oprocentowania.