COVID-19 paraliżuje uczelnie wyższe

Funkcjonowanie uczelni wyższych w dobie pandemii COVID-19 było przedmiotem licznych analiz i badań, które w głównej mierze oscylowały wokół szeroko pojmowanej problematyki organizacji uczelni i zasad funkcjonowania jej organów czy też zasad nauczania akademickiego z wykorzystaniem metod i technik kształcenia przy użyciu środków komunikacji elektronicznej. Pandemia upośledziła jednak funkcjonowanie uczelni nie tylko w wymiarze instytucjonalnym, ale – jak się okazuje – także w sferze praw nauczycieli akademickich. Wprowadzone naprędce uregulowania, a właściwe obrany przez niektóre uczelnie kierunek ich interpretacji, doprowadziły do sytuacji, w której nauczyciele akademiccy bardziej obawiają się antycovidowych regulacji niż samego covida.

Zasady zatrudniania

Standardowa procedura zatrudniania pracowników naukowych/dydaktycznych na uczelniach wyższych może odbywać się w jednej z dwóch form.

Nauczyciele akademiccy, zatrudnieni na uczelni na czas określony, którym kończy się okres obowiązywania umowy o pracę, mogą ubiegać się o kontynuację stosunku zatrudnienia na zasadach określonych w art. 117 ust. 3 ustawy z 28.7.2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (dalej: PrSzkolWyż). Przepis ten stanowi, że nauczyciele mający zawartą umowę na czas określony, którzy uzyskali pozytywną ocenę okresową, o jakiej mowa w art. 128 PrSzkolWyż, mogą zawrzeć umowę na czas nieokreślony bez przeprowadzania konkursu. Oceny osoby ubiegającej się o zatrudnienie na dane stanowisko dokonuje się wówczas w oparciu o wyniki uzyskane przez tę osobę w ramach wspomnianej oceny okresowej. Ocena taka jest wykonywana nie rzadziej niż raz na cztery lata lub na wniosek rektora (art. 128 ust. 2 PrSzkolWyż).

Droga konkursu

W stosunku do nauczycieli akademickich ubiegających się o zatrudnienie na danej uczelni po raz pierwszy – zastosowanie znajduje tryb z art. 119 ust. 1 PrSzkolWyż., tj. kandydata wyłania się w drodze konkursu otwartego. Zgodnie z tą procedurą informację o konkursie udostępnia się w BIP na stronach podmiotowych uczelni, ministra oraz ministra nadzorującego uczelnię w terminie 30 dni przed konkursem. Dodatkowo, z uwagi na otwarty charakter konkursu, informację o fakcie jego ogłoszenia udostępnia się także w języku angielskim na stronach internetowych Komisji Europejskiej w europejskim portalu dla mobilnych naukowców, przeznaczonym do publikacji ofert pracy dla naukowców, w terminie 30 dni przed konkursem.

Między trybem bezkonkursowym z art. 117 PrSzkolWyż i trybem konkursowym z art. 119 PrSzkolWyż zachodzą istotne różnice, dotyczące nie tylko przebiegu samej procedury zatrudnieniowej, ale też w zakresie wymogów formalnych i kryteriów merytorycznych, składających się na ocenę kandydata. Wprawdzie żadna z wymienionych procedur nie gwarantuje zawarcia umowy o pracę (ostateczna decyzja w tym przedmiocie zawsze leży w gestii rektora), niemniej tryb bezkonkursowy jest z oczywistych względów bardziej pożądany dla pracowników uczelni niż tryb konkursowy. Trzeba przy tym wyraźnie zaznaczyć, że tryb bezkonkursowy jest praktykowany w środowisku akademickim od lat i jako taki żadnych zastrzeżeń nie budzi. Jest to w pełni zrozumiałe, jeśli się zważy się, że dorobek naukowy, dydaktyczny i organizacyjny nauczyciela pracującego na danej uczelni podlega ocenie „na bieżąco”, a jego zwieńczeniem jest wspomniana ocena okresowa, natomiast osoba ubiegająca się o zatrudnienie na uczelni po raz pierwszy jest dla pracodawcy swoistą „białą kartą”. Nie jest też tajemnicą, że możliwość ubiegania się o dalsze zatrudnienie w trybie bezkonkursowym stanowi dla pracowników uczelni zatrudnionych na czas określony wymierną zachętę do podejmowania intensywnej aktywności zawodowej na rzecz jednostki, która ich zatrudnia.

Czas epidemii

Rozwijająca się pandemia COVID-19 skutkowała wprowadzeniem szeregu zmian w regulacjach prawnych dotyczących edukacji. Na podstawie ustawy z 16.4.2020 r.  o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-COV-2 (Dz.U. z 2020 r. poz. 695) do ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym wprowadzono przepis art. 51b, który zmodyfikował funkcjonowanie uczelni w wymienionym okresie.

Zgodnie z tą regulacją, w okresie ograniczenia lub zawieszenia funkcjonowania uczelni nie przeprowadza się ocen okresowych nauczycieli akademickich ani nie kieruje się ich na badania okresowe, o których mowa w art. 229 § 2 ustawy z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy oraz na badania w celu wydania orzeczenia o potrzebie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia, o którym mowa w art. 131 ust. 5 PrSzkolWyż. W związku z przesunięciem terminu pierwszej ewaluacji jakości działalności naukowej o rok, przesunięto również termin oceny okresowej do końca 2021 r. Dodatkowo ustalono, że w okresie zawieszenia lub ograniczenia funkcjonowania uczelni oraz przez 60 dni po jego zakończeniu legitymacje służbowe nauczycieli akademickich są ważne bez konieczności potwierdzania ich ważności. Przepis ten ma zastosowanie także do tych legitymacji, które utraciły swą ważność w okresie 30 dni poprzedzających ograniczenie lub zawieszenie funkcjonowania uczelni.

Wymowa przywołanych rozwiązań, jest oczywista. Ich priorytetowym celem – w zakresie dotyczącym nauczycieli akademickich – była ochrona pracowników uczelni w dobie czasowego ograniczenia kontaktu fizycznego osób, w tym ochrona łączącego ich z uczelnią stosunku pracy. Nie ulega przy tym wątpliwości, że temu właśnie służyło też zawieszenie przeprowadzania wspomnianych ocen okresowych. Skoro bowiem działalność naukowa, dydaktyczna i organizacyjna nauczycieli akademickich została wyraźnie upośledzona ze względu na ograniczenia związane z rozprzestrzenianiem się patogenu SARS-CoV-2, to zawieszenie przeprowadzania ocen okresowych pracowników było naturalną konsekwencją zaistniałego stanu rzeczy. Taki cel wprowadzonych zmian został notabene wyartykułowany wprost m.in. w odpowiedzi na interpelację poselską Nr 3741 ws. dotychczasowych i planowanych działań Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Wprowadzone regulacje nie zawierały żadnych przepisów odnoszących się do umów o pracę. Pomimo ogłoszenia stanu epidemii związanego z COVID-19 przewidziana ustawą procedura zatrudniania nauczycieli akademickich w żadnej mierze nie została zmieniona. Z pozoru wydawać by się mogło, że pandemia niczego nie zmieniła w sposobie rekrutacji kadry akademickiej, a wprowadzone rozwiązania wzmocniły ochronę pracowników do istniejących warunków.

Autor jest sędzią Sądu Rejonowego w Szczytnie i profesorem UWM w Olsztynie.