Prawo do urlopów związanych z rodzicielstwem
Pracownik, któremu urodziło się dziecko ma prawo skorzystać z licznych urlopów, które pozwolą mu na sprawowanie bezpośredniej opieki na dzieckiem. Zalicza się do nich przede wszystkim urlop macierzyński i rodzicielski. Najczęściej korzystają z nich matki, jednak coraz częściej sięgają po nie również ojcowie.
Urlop macierzyński i rodzicielski dla ojców
Pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie. W sytuacji, kiedy w trakcie porodu urodzi więcej niż jedno dziecko wymiar urlopu macierzyńskiego jest większy. Maksymalnie do 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego pracownica ma prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze do 32 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie lub do 34 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie. Urlop rodzicielski jest świadczeniem nieobowiązkowym. Przysługuje po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego, w celu dalszego sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Urlop rodzicielski jest udzielany na pisemny wniosek pracownika, składany w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika. Pracownica, nie później niż 21 dni po porodzie, może także złożyć pisemny wniosek o udzielenie jej, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze (tzw. długi urlop).
Prawo do urlopu macierzyńskiego przysługuje pracownikowi–ojcu wychowującemu dziecko w ściśle określonych przez przepisy Kodeksu pracy sytuacjach. Idea wykorzystania urlopu macierzyńskiego przez pracownika–ojca opiera się na zasadzie, że wykorzystuje tą cześć urlopu, z której nie mogła skorzystać pracownica matka dziecka. Pracownik-ojciec ma prawo do skorzystania z urlopu macierzyńskiego w sytuacji, kiedy matka zrezygnuje z części swojego urlopu. Pracownica, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu i powrócić do pracy, jeżeli pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta pracownik-ojciec wychowujący dziecko. Taki rodzaj urlopu potocznie zwany jest urlopem tacierzyńskim. Ojciec ma możliwość wykorzystania urlopu macierzyńskiego także w sytuacji, kiedy matka dziecka wymaga hospitalizacji lub gdy nastąpił zgon matki dziecka.
Z urlopu rodzicielskiego ma prawo skorzystać pracownik-ojciec. Ponadto z urlopu rodzicielskiego mogą jednocześnie korzystać oboje rodzice dziecka. W takim przypadku łączny wymiar urlopu rodzicielskiego nie może przekraczać wymiaru 32 lub 34 tygodni w zależności od liczby urodzonych dzieci w czasie jednego porodu.
Duże zmiany w urlopach rodzicielskich
W roku 2022 nastąpią zmiany w urlopie rodzicielskim. Jest to konsekwencją obowiązkowego wdrożenia do prawa krajowego unijnej dyrektywy work-life balance (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z 20.6.2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylająca dyrektywę Rady 2010/18/UE (Dz.Urz. UE L 2019 r. Nr 188, s. 79)), która ma na celu zapewnienie równowagi między życiem prywatnym i zawodowym rodziców oraz wyrównanie szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy.
Dyrektywa zakłada przyznanie prawa do 2 miesięcy urlopu rodzicielskiego osobno każdemu z rodziców, co oznacza, że w polskim Kodeksie pracy pojawi się przepis gwarantujący ojcom 2 miesiące urlopu rodzicielskiego, z których nie będzie mogła skorzystać matka.
Rząd początkowo proponował, aby opieka nad dzieckiem została wydłużona o dodatkowe 2 miesiące, wtedy rok opiekę nad dzieckiem sprawowała by matka a dwa miesiące dodatkowe przeznaczone byłyby dla pracownika-ojca. Teraz pojawiają się propozycje, żeby wydzielić z obecnej puli urlopu 2 miesiące wyłącznie dla ojców. Dla pracownic-matek pozostałoby 10 miesięcy płatnej opieki nad dzieckiem, a pozostałe 2 miesiące wykorzystywaliby ojcowie.
Polski ustawodawca ma czas na podjęcie decyzji o ostatecznym kształcie przepisów do sierpnia 2022 roku, kiedy mija czas na wdrożenie unijnej dyrektywy.
Z jakiego urlopu może jeszcze skorzystać pracownik-ojciec
Do najważniejszego uprawnienia pracownika-ojca związanego z rodzicielstwem-ojcostwem należy prawo do urlopu ojcowskiego. Zgodnie z art. 1823 § 1 KP pracownik – ojciec wychowujący dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze do 2 tygodni. Pracownik ma możliwość skorzystania z tego uprawnienia nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 24 miesiąca życia. Ponadto pracownika może skorzystać z urlopu ojcowskiego do upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10 roku życia.
Urlop ojcowski przysługuje w wymiarze 2 tygodni, bez względu na liczbę dzieci urodzonych przy jednym porodzie.
Urlop ojcowski może być wykorzystany jednorazowo albo nie więcej niż w 2 częściach, z których żadna nie może być krótsza niż tydzień. Nie ma przeszkód, aby pracownik korzystał z urlopu ojcowskiego w czasie gdy matka dziecka przebywa na urlopie macierzyńskim, rodzicielskim lub wychowawczym.
W celu uzyskania urlopu ojcowskiego pracownika-ojciec wychowujący dziecko składa pisemny wniosek do swojego pracodawcy. Wniosek musi złożyć w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 8.12.2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dz.U. z 2015 r. poz. 2243) określa treść wniosku o udzielenie urlopu ojcowskiego lub jego części oraz dokumenty dołączane do tego wniosku. Do wniosku dołącza się m. in.: skrócony odpis aktu urodzenia dziecka albo kopie tego dokumentu, oświadczenie pracownika-ojca wychowującego dziecko, czy korzystał z urlopu ojcowskiego albo jego części.
Bardzo istotną kwestią jest obowiązek udzielenia przez pracodawcę takiego zwolnienia, nie może on odmówić pracownikowi urlopu.
Pracownik-ojciec przebywający na urlopie ojcowskim podlega szczególnej ochronie. Pracodawca nie może mu wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jego winy. Ponadto na wniosek pracownika-ojca udziela się mu urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po urlopie ojcowskim.
