Fundacja rodzinna – łatwiejsza sukcesja w firmach rodzinnych

Dotychczasowe problemy z sukcesją w firmach rodzinnych

Szacuje się, że w Polsce funkcjonuje około 830 tysięcy firm rodzinnych, których udział w PKB sięga około 18 proc. Firmy te często borykają się z problemem sukcesji, niewielu następców decyduje się na dalsze prowadzenie biznesu czy przejęcie nad firmą nadzoru właścicielskiego, powierzając jej zarząd profesjonalistom. Problemy z sukcesją pojawiają się też tam, gdzie jest wielu potencjalnych następców lub występują problemy w komunikacji i podejmowaniu decyzji, często wówczas dochodzi do podziału majątku firmy. W przypadku zaś braku sukcesora, część firm zostaje sprzedana i traci swój rodzinny charakter.

Aktualne przepisy nie sprzyjają przy tym przekazywaniu firm rodzinnych sukcesorom. Dotychczas mogli oni opierać się o przepisy KC i KSH. Przepisy tych ustaw umożliwiają przekazanie firmy w spadku wybranym następcom, jednak nie dają możliwości wpływania na jej dalsze losy. Przepisy dotyczące spółek osobowych komplikują dodatkowo swobodę dysponowania firmą i jej majątkiem, gdyż mogą zawierać dodatkowe przepisy utrudniające zmianę wspólnika. Z kolei wybór rozwiązań polegających na przekształceniu firmy w holding lub spółkę giełdową to proces czasochłonny i kosztowny. Rozwiązania te zazwyczaj koncentrują się na ochronie interesów spadkobierców (prawo spadkowe, prawo rodzinne) lub wspólników spółek (prawo spółek handlowych), a nie na realizacji ścieżki rozwoju biznesu zgodnej z wolą założyciela firmy. Brakuje instrumentów zapewniających ochronę firm rodzinnych przed podziałem i umożliwiających spadkobiercom kontynuację działalności po śmierci założyciela firmy.

Cele ustawy

Wspomniana wyżej luka w przepisach uwidoczniła potrzebę wprowadzenia mechanizmu integracji majątku i zarządzania nim, tak aby firma rodzinna mogła działać poprzez wiele pokoleń. Jak zapisano w uzasadnieniu do ustawy, jej celem jest „kompleksowe wzmocnienie narzędzi prawnych do przeprowadzenia procesów sukcesyjnych poprzez dodanie do systemu prawa instytucji służącej do kumulowania rodzinnego majątku, pozwalającego na zatrzymanie kapitału w kraju na wiele pokoleń oraz zwiększenie potencjału krajowych inwestycji. Fundacja rodzinna ma minimalizować ryzyko nieudanej sukcesji i gwarantować kontynuację działalności biznesowej. Przekazanie majątku, w tym firmy rodzinnej, fundacji rodzinnej ma chronić go przed podziałem, umożliwić jego pomnażanie, a więc także czerpanie z niego korzyści, które będzie można przeznaczyć na pokrycie kosztów utrzymania osób wskazanych przez fundatora”.

Fundator i beneficjenci

Sama nazwa fundacja rodzinna zaczerpnięta została z nazw analogicznych instytucji w innych krajach, takich jak Szwajcaria, Niemcy czy Dania i odnosi się do podmiotu, który posiada majątek nie podlegający podziałowi na udziału, którego zadaniem jest zabezpieczenie tego majątku przed utratą oraz zarządzaniem nim, zgodnie z wolą fundatora. Zadaniem fundacji rodzinnej będzie realizacja celów określonych przez fundatora, w oparciu o przekazany przez niego majątek. Ma to służyć kumulacji kapitału i większej aktywności inwestycyjnej firm.

Fundatorem fundacji rodzinnej będzie mogła być osoba fizyczna, z pełną zdolnością do czynności prawnych, która przekaże część lub całość swojego majątku fundacji. Fundację będzie mogła też założyć więcej niż jedna osoba. Fundatorzy nie muszą być ze sobą spokrewnieni. Wyjątkiem będzie fundacja rodzinna tworzona na podstawie testamentu, gdzie fundatorem będzie mogła być tylko jedna osoba.

Projekt przewiduje, że beneficjentami, czyli osobami, które będą odnosić, zgodnie z wolą fundatora, określone korzyści z fundacji, mogą być osoby fizyczne, niekoniecznie ze sobą spokrewnione, lub organizacje pożytku publicznego.

Majątek

Projekt przewiduje, że majątek fundacji może stanowić mienie w rozumieniu przepisów KC, a także zobowiązania wobec beneficjenta i zobowiązania wobec osób trzecich związane ze świadczeniami dotyczącymi działalności bieżącej fundacji rodzinnej. Ponadto zarówno majątek przekazany fundacji przez fundatora, jak i osiągane przez fundację dochody, stanowić będą fundusz operatywny, którego wartość powinna być wyższa niż 100 000 zł. – zarówno podczas tworzenia fundacji, jak i w czasie jej działalności. Fundacja będzie mogła otrzymać darowiznę od fundatora a także od innych osób, pod warunkiem, że osoby te będą powołane do spadku jako spadkobierca ustawowy po fundatorze albo jego małżonku, wstępnym lub zstępnym. Trzeba jednak zaznaczyć, że poprzez taką darowiznę osoby te nie staną się fundatorami.

Statut i organy

Fundacja będzie funkcjonowała w oparciu o akt założycielski lub testament oraz statut. W statucie powinny być uregulowane najważniejsze zasady działania fundacji oraz uprawnienia jej organów. Projekt ustawy przewiduje również możliwość stworzenia regulaminów organów fundacji. Przy czym projekt określa, że organem zarządzającym fundacji będzie zarząd, którego zadaniem jest realizacja celów fundacji i zarządzanie jej majątkiem. Zarząd będzie mógł być organem jednoosobowym. Fundacja rodzinna, gdy liczba beneficjentów przekroczy 25 osób, obowiązkowo powinna także posiadać radę protektorów, czyli organ nadzorczy, złożony z osób fizycznych o pełnej zdolności do czynności prawnych. Oczywiście nie można będzie łączyć funkcji w organie zarządzającym i nadzorczym. Projekt ustawy przewiduje także powołanie zgromadzenia beneficjentów, którego zadaniem będzie zachowanie ciągłości funkcjonowania pozostałych organów, a tym samym właściwego działania fundacji rodzinnej.

Rejestracja fundacji i jej likwidacja

Fundacja rodzinna podlegać będzie wpisowi do rejestru fundacji rodzinnych w Krajowym Rejestrze Sądowym, co pozwoli jej na uzyskanie osobowości prawnej. Zgłoszenia do rejestru dokonywać będzie fundator lub zarząd, jeśli fundacja utworzona została na podstawie testamentu. Oczywiście przepisy przewidują możliwość zakończenia działalności fundacji i jej likwidacji i są zbliżone do mechanizmów stosowanych na gruncie KSH.

Kwestie podatkowe

Projekt przewiduje, że w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych przychód otrzymany przez fundację rodzinną od fundatora, który będzie przeznaczony na realizację celów tej fundacji oraz fundusz operatywny nie będzie przychodem w rozumieniu ustawy z 15.2.1994 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1406).

Działalność operacyjna fundacji rodzinnej będzie natomiast opodatkowana na zasadach ogólnych. Projekt zakłada, że fundacja rodzinna nie będzie uprawniona do korzystania z tzw. małego CIT-u.