Brak zgody na zajmowanie stanowiska sędziego
W.T. – Sędzia Sądu Okręgowego w K. wniósł odwołanie od uchwały Krajowej Rady Sądownictwa (dalej: KRS), która nie wyraziła zgody na dalsze zajmowanie przez niego stanowiska sędziego. Skarżący, który osiągnął ustawowy wiek przejścia w stan spoczynku, zarzucił bezzasadne i nieuprawnione przyjęcie KRS, że interes wymiaru sprawiedliwości, w tym racjonalne wykorzystanie kadr sądownictwa powszechnego, nie przemawiają za dalszym zajmowaniem przez niego stanowiska sędziego. Twierdził, że KRS nie dokonała prawidłowych ustaleń w zakresie obciążenia go jako sędziego, zaś zaskarżona uchwała jest w istocie arbitralna, oparta na niedostatecznych ustaleniach, bez odniesienia do niego jako sędziego. Skarżący dowodził, że nieetyczne jest stwierdzenie nieprzydatności do dalszego zajmowania stanowiska sędziego orzekającego blisko 40 lat, prezentującego nienaganne zachowanie w relacjach służbowych i w stosunku do osób trzecich, długoletniego wizytatora do spraw cywilnych i wieczystoksięgowych, wypełniającego na co dzień liczne czasochłonne, żmudne i trudne organizacyjnie obowiązki z tym związane.
KRS wskazywała, że od zaskarżonej uchwały nie przysługuje odwołanie twierdząc, iż „ostateczność” jej uchwały w rozumieniu art. 69 § 1b ustawy z 27.7.2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 2072; dalej: PrUSP) nie jest równoznaczna z „ostatecznością” decyzji administracyjnej w trybie KPA, a oznacza „prawomocność” czyli w rezultacie niezaskarżalność.
Sąd Najwyższy uchylił zaskarżoną uchwałę i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia KRS uznając, że 69 § 1b PrUSP nie wyłącza możliwości odwołania się sędziego od uchwały KRS (zob. wyrok SN z 26.2.2020 r., I NO 190/19, Legalis; wyrok SN z 13.2.2020 r., I NO 189/19, www.sn.pl). Wyłączenie stosowania przepisów KPA w postępowaniu przed KRS nie oznacza, że terminologia stosowana w systemie prawnym, nauce prawa i orzecznictwie, a mająca swe pierwotne źródło w prawie administracyjnym, nie jest uwzględniania na gruncie przepisów regulujących postępowanie przed KRS. Zarówno argumenty logiczno-językowe, jak i wykładnia systemowa oraz prokonstytucyjna, prowadzą do wniosku, że racjonalny ustawodawca nie wyłączyłby uprawnienia sędziego do odwołania od uchwały Rady, o której mowa w art. 69 § 1b PrUSP w trybie art. 44 ustawy z 12.5.2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 269; dalej: KrRadSądU). Zgodnie z art. 78 Konstytucji RP każdemu przysługuje prawo do zaskarżenia dotyczących go orzeczeń i decyzji, a wyjątki od tej zasady jak i tryb zaskarżania określa wyraźnie ustawa. Ponieważ postępowanie przed KRS jest jednoinstancyjne to zasada zaskarżania jej uchwał w sprawach osobowych do Sądu Najwyższego jest realizacją normy konstytucyjnej.
Uznaniowość ograniczona kryteriami
Sąd Najwyższy wyjaśnił, że KRS nie może działać na zasadzie pełnej uznaniowości i w ten sposób decydować o pozostawieniu sędziego w stanie czynnym po osiągnięciu przez niego ustawowego wieku przechodzenia w stan spoczynku w sytuacji, gdy sędzia ten złożył oświadczenie o woli dalszego pełnieniu urzędu i załączył wymagane zaświadczenia. Uznaniowość Rady jest ograniczona kryteriami wskazanymi expressis verbis w art. 69 § 1b PrUSP, których treść nie może być ustalana w oderwaniu od art. 69 § 1 PrUSP oraz zasad związanych z istotą władzy sądowniczej, mających swoje źródło w Konstytucji RP. W przypadku podejmowania uchwały dotyczącej wyrażenia zgody na dalsze zajmowanie stanowiska przez sędziego osiągającego wiek uprawniający do przejścia w stan spoczynku przesłankami, które KRS jest zobowiązana uwzględnić, są: uzasadniony interes wymiaru sprawiedliwości lub ważny interes społeczny, w szczególności racjonalne wykorzystanie kadr sądownictwa powszechnego lub potrzeby wynikające z obciążenia zadaniami poszczególnych sądów. W świetle Konstytucji RP ustalanie wieku przejścia w stan spoczynku sędziów i procedur przechodzenia sędziów w stan spoczynku nie może naruszać zasady nieusuwalności i powiązanej nią zasady niezawisłości sędziowskiej. KRS nie może podejmować swojej decyzji arbitralnie, konieczna jest pogłębiona analiza i wszechstronne rozważenie sprawy, w tym uwzględnienie pełnego obciążenia sędziego, w tym pełnienia funkcji wizytatora, doświadczenia oraz słusznego interesu indywidualnego sędziego.
W uzasadnieniu wyroku stwierdzono, że użyte w art. 69 § 1 PrUSP sformułowanie o „woli dalszego zajmowania stanowiska” wskazuje na powiązanie tego przepisu z konstytucyjną zasadą nieusuwalności sędziów. Uregulowanie z art. 69 § 1b zd. 1 PrUSP, choć stanowi o wyrażaniu zgody przez KRS, to w istocie odnosi się do swego rodzaju sprzeciwu, który musi zostać dokładnie uzasadniony przez wskazanie, w czym KRS upatruje braku interesu wymiaru sprawiedliwości lub ważnego interesu społecznego w pozostawieniu sędziego w stanie czynnym. W rezultacie skorzystanie z przesłanek w postaci „racjonalnego wykorzystanie kadr sądownictwa powszechnego lub potrzeb wynikających z obciążenia zadaniami poszczególnych sądów” wymaga uwzględniania wszelkich okoliczności i nie może ograniczyć się wyłącznie do wskazania danych statystycznych.
Sąd Najwyższy podkreślił, że zgodnie z art. 186 ust. 1 Konstytucji RP zasadniczą rolą KRS jest obowiązek stania na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów, w świetle którego powinna być podejmowana uchwała w przedmiocie zgody na pozostawienie sędziego w stanie czynnym. Oznacza to, że KRS powinna wszechstronnie rozważyć sprawę mając na względzie niezawisłość sędziowską, która wyraża się w gwarancjach dla sędziego. W rezultacie interes wymiaru sprawiedliwości nie może być sprzeczny ze słusznym interesem sędziego do skorzystania z przewidzianej ustawą możliwości dalszego pełnienia służby sędziowskiej po osiągnięciu ustawowego wieku przejścia w stan spoczynku, w sytuacji gdy spełnia on wszystkie wskazane w ustawie wymogi formalne.
