Sprawę w NSA załatwisz z domu

W trzeciej fali pandemii wojewódzkie sądy administracyjne i Naczelny Sąd Administracyjny musiały zamknąć się na obywateli. Ich sprawy były załatwiane tylko na posiedzeniach niejawnych, czyli bez udziału stron. To się spotkało z falą krytyki, zwłaszcza ze strony profesjonalnych pełnomocników.

Posiedzenia niejawne przestały być już dominującą formą orzekania. Nie oznacza to jednak, że skarżący wrócą do sal rozpraw. Obecnie podstawową formą załatwiania sporów obywateli z urzędnikami stanie się tzw. rozprawa odmiejscowiona, czyli zdalna.

Wola ustawodawcy

Po trzeciej fali pandemii i zniesieniu większości obostrzeń sądy administracyjne, w tym NSA, były gotowe na odmrożenie i powrót do orzekania stacjonarnego, oczywiście w reżimach sanitarnych. Tak się jednak nie stało. Te plany przekreślił jeden ruch ustawodawcy, który przy okazji kolejnej nowelizacji wprowadził zmianę do tzw. przepisów covidowych.

Podstawowa zmiana jest taka, że w okresie stanu zagrożenia epidemicznego albo epidemii ogłoszonego z powodu Covid-19 wojewódzkie sądy administracyjne oraz NSA przeprowadzają rozprawy przy użyciu urządzeń technicznych na odległość, z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, z tym że osoby w niej uczestniczące nie muszą przebywać w budynku sądu.

W praktyce oznacza to, że podstawową formą orzekania w sądach administracyjnych stała się rozprawa zdalna. Polega ona na tym, że skład orzekający rozstrzyga spór w sali sądowej wyposażonej w sprzęt do komunikowania się (kamery, ekrany, mikrofony), a strony postępowania uczestniczą w rozprawie na odległość. Na dłuższy czas obywatele, urzędnicy, ich pełnomocnicy, a także publiczność muszą zapomnieć o wizytach w sądach administracyjnych. Obecnie i jeszcze rok po odwołaniu ostatniego ze stanów epidemicznych w sądach administracyjnych co do zasady nie będzie rozpraw stacjonarnych.

Ustawodawca dopuścił możliwość przeprowadzenia tradycyjnej rozprawy na miejscu, w sądzie, tylko w sprawach reprywatyzacyjnych. W tym przypadku w sali będą mogli być obecni: strony, ich przedstawiciele ustawowi i pełnomocnicy, prokurator oraz osoby, których udział przewodniczący uzna za niezbędny.

Przebieg rozprawy będzie podlegał transmisji przy użyciu urządzeń technicznych z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. Trzeba jednak podkreślić, że sprawy reprywatyzacyjne nie trafią na zwykłą rozprawę z automatu. Będzie to możliwe na wniosek komisji do spraw reprywatyzacji nieruchomości warszawskich, w której jest ona stroną.

Sprawy, które oczekują na rozstrzygnięcie w NSA, będą więc kierowane na e-rozprawy. O kolejności zasadniczo tak jak w przypadku zwykłych rozpraw decydować będzie kolejność wpływu.

Potrzebny login

W NSA od kilkunastu tygodni odbywają się już regularne e-rozprawy w sprawach podatkowych. W zawiadomieniu o możliwości przeprowadzenia rozprawy zdalnej sąd zwraca się do strony o wyrażenie zgody na doręczanie pism za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Informuje też o konieczności wskazania sądowi adresu elektronicznego w systemie teleinformatycznym, który będzie wykorzystywany przez sąd do obsługi doręczeń.

Bardzo ważne jest to, że sądy wysyłają zawiadomienia o terminie e-rozprawy, a także dane dostępowe, które umożliwią połączenie się z salą rozpraw wyłącznie na adresy skrytek znajdujących się na Elektronicznej Platformie Usług Administracji Publicznej (ePUAP).

Obecnie udział w rozprawie zdalnej możliwy jest z każdego miejsca. Skarżący czy jego pełnomocnik może się zalogować do systemu i wziąć udział w rozprawie np. z domowego salonu czy kancelarii. Niezbędny jest tylko sprzęt, np. komputer, dostęp do internetu oraz dane dostępowe przesłane przez sąd.

Konieczne loginy wraz z odpowiednim pouczeniem uczestnik otrzyma w treści zawiadomienia sądowego. Wzięcie udziału w zdalnej rozprawie możliwe jest na dwa sposoby. Pierwszy to użycie dostarczonego w wiadomości linku. W tym przypadku po uruchomieniu przeglądarki internetowej – zalecany jest Chrom, bo w innych przeglądarkach widok ekranu może się różnić – w pasku adresu należy wkleić skopiowany z zawiadomienia o terminie rozprawy link. Umożliwi to albo zainstalowanie specjalnego programu obsługującego e-rozprawy Webex, albo otworzenie już zainstalowanej aplikacji. Druga możliwość to wzięcie udziału w posiedzeniu za pomocą specjalnego loginu i hasła. Przy tej opcji w przeglądarce internetowej (także zalecany jest Chrom) należy wpisać lub wkleić skopiowany z zawiadomienia o terminie rozprawy adres: https://nsa-wawa.webex.com. W otwartym oknie w polu „wprowadź informacje o spotkaniu” uczestnik wpisuje numer spotkania, czyli kod dostępu i ikonkę: dołącz.

Uczestnicy postępowania i ich pełnomocnicy łączą się z salą rozpraw. Są widoczni i słyszani przez sąd. Sami widzą i słyszą skład orzekający. Tak jak podczas zwykłej rozprawy, sprawdzone zostaną wszystkie kwestie formalne, jak kto się stawił przed sądem, przedstawiony zostanie referat, strony mogą zabrać głos.

W celu zapewnienia dobrej komunikacji i jakości dźwięku zalecane jest używanie zestawu słuchawkowego. W NSA przewidziano też mechanizmy, które mają uchronić proces przed udziałem osób nieuprawnionych. Jednym z nich jest indywidualizacja linków dostępu.

Dodatkowo przy dołączaniu do rozprawy osoba, która zgłasza swój udział w rozprawie, podaje swoje personalia. Dane profesjonalnych pełnomocników powinny zostać uzupełnione (w skrócie) tytułem zawodowym np. radca prawny, adwokat, doradca podatkowy. Nie jest to tylko formalizm.

Niepodanie danych grozi niedopuszczeniem do udziału w rozprawie osoby, której tożsamość nie jest znana sądowi z akt sprawy. Nad przebiegiem e-rozprawy czuwa przewodniczący składu, a także obsługa informatyczna. Strony postępowania w każdym momencie mają możliwość poinformowania składu NSA o problemach technicznych. W zawiadomieniach wskazany jest numer telefonu znajdującego się na sali.

Publiczność obejrzy

E-rozprawy, tak jak te tradycyjne, są jawne. Oznacza to, że każdy może wziąć w nich udział w charakterze publiczności. W rozprawie zdalnej wymaga to jedynie trochę więcej zachodu. Linki do transmisji rozpraw dla publiczności udostępniane są na wniosek. Można go wnieść w formie elektronicznej na adres: izbafin@nsa.gov.pl, jeśli chodzi o udział w sprawach należących do właściwości Izby Finansowej NSA, czyli głównie podatkowych.

Osoby zainteresowane sprawami rozstrzyganymi przez Izbę Ogólnoadministracyjną NSA wnioski o linki do rozpraw mogą kierować na adres: izbaadm@nsa.gov.pl.

Z wnioskiem lepiej nie czekać do ostatniej chwili. Ze względów technicznych przesłanie linka w dniu e-rozprawy może być bowiem niemożliwie. NSA może też nie uwzględnić prośby o udział w zdalnej rozprawie, jeśli wniosek będzie anonimowy. Osoby, które uczestniczą w e-rozprawie jako publiczność, mają wyłączone kamery i mikrofony, ale słyszą i widzą cały jej przebieg.