Sprzeczność interesów spółki z interesami członka zarządu

Strony zawarły umowę deweloperską, na podstawie której pozwana była zobowiązana do zawarcia umowy przenoszącej własność nieruchomości na powoda. Umowa spółki pozwanej nie wyłączała art. 228 pkt. 4 KSH. W związku z tym konieczna była uchwała zgromadzenia wspólników (dalej: ZW) pozwanej spółki, wyrażająca zgodę na przeniesienie własności nieruchomości.

Według ustaleń SO w dacie zawarcia przez strony umowy deweloperskiej obowiązywała uchwała nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników (dalej: NZW), która wyrażała zgodę na zbywanie przez pozwaną w budynku wielorodzinnym mieszkalnym wraz z usługami bliżej oznaczonych nieruchomości. Uchwała NZW została następnie uchylona z mocą wsteczną i z takim skutkiem, że do zawarcia umowy przenoszącej własność tej nieruchomości niezbędna była kolejna uchwała wyrażająca taką zgodę. W przypadku braku takiej uchwały lub uchwały negatywnej możliwość realizacji roszczenia drogą sądową jest wyłączona. ZW podjęło kolejną uchwałę odmawiającą zgody na przeniesienie własności nieruchomości.

SO zobowiązał pozwaną do złożenia bliżej oznaczonego oświadczenia woli, a SA oddalił powództwo. Jako przyczynę kasacji pozwana wskazała art. 398⁹ § 1 pkt 1 KPC. Pozwana wskazała następujące zagadnienia: (i) istnienie obowiązku zawarcia umowy przenoszącej własność nieruchomości pomimo podjęcia uchwały odmawiającej zgody z art. 228 pkt 4 KSH; (ii) możliwość zastąpienia wyrokiem sądu oświadczenia spółki stwierdzającego obowiązek spółki przeniesienia na stronę powodową własności nieruchomości w wykonaniu wcześniej zawartej umowy zobowiązującej w przypadku braku podjęcia uchwały z art. 228 pkt. 4 KSH; (iii) skutek nieważności czynności prawnej w przypadku naruszenia art. 209 KSH przez członka zarządu w głosowaniu nad dokonaniem tej czynności prawnej oraz (iv) skutek nieważności czynności prawnej dokonanej przez spółkę na podstawie art. 58 § 2 KC w przypadku naruszenia obowiązku lojalności przez członka zarządu wobec spółki i jej wspólników.

SN wskazał, że sformułowane przez skarżącą zagadnienie prawne nie czyni zadość wskazanym wymaganiom. Odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej. W uzasadnieniu poczynił interesujące uwagi merytoryczne w odniesieniu do powyższych kwestii wskazanych przez pozwaną.

W postanowieniu SN potwierdził przyjętą wcześniej w orzecznictwie interpretację, zgodnie z którą naruszenie art. 209 KSH w głosowaniu nad daną decyzją nie powoduje automatycznie nieważności czynności prawnej dokonanej w jej wykonaniu. Ponadto uznał, że czynność prawna może być uznana za nieważną na podstawie art. 58 § 2 KC.

Stanowisko SN w merytorycznych kwestiach, które poruszył, należy uznać za prawidłowe. Pewnych uwag wymaga uzasadnienie, którym się posłużył. Należy zgodzić się ze stwierdzeniem, że naruszenie art. 209 KSH nie powoduje automatycznie nieważności czynności prawnej dokonanej w wyniku decyzji dotkniętej tym uchybieniem. Kwestia została już rozstrzygnięta przez SN w wyroku z 11.1.2022 r., IV CKN 1903/00, Legalis.

Rozstrzygnięcie spotkało się z szerokim poparciem w doktrynie. Zarówno w komentarzu do art. 202 KH, jak i komentarzu do art. 209 KSH, który jest odpowiednikiem tego przepisu, doktryna zaaprobowała stanowisko przyjęte przez SN. Stanowisko to potwierdził między innymi: K. Kruczalak, KSH. Komentarz, 2014, art. 209; M. Rodzynkiewicz, KSH. Komentarz, 2013, art. 209; R. Pabis, w: J. Bieniak, KSH. Komentarz, 2012, art. 209, Nb 6; J.A. Strzępka, E. Zielińska, w: J.A. Strzępka, KSH. Komentarz, 2012, art. 209, Nb 3; J.P. Naworski, w: R. Potrzeszcz, T. Siemiątkowski, KSH. Komentarz, t. 2, 2011, art. 209; A. Kidyba, Spółka z o.o., 2009; K. Kruczalak, KSH. Komentarz, 2001, s. 372. Zdaniem A. Szajkowskiego „niezastosowanie się członka zarządu do dyspozycji art. 202 KH nie powoduje zazwyczaj nieważności czynności prawnej” – A. Szajkowski, w: S. Sołtysiński, A. Szajkowski, J. Szwaja, KH. Komentarz, t. 1, 1996, s. 1155. S. Sołtysiński w glosie krytycznej stwierdził, że przepis art. 202 KH zawiera nie tylko zakaz uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw wywołujących rzeczywisty lub potencjalny konflikt interesów, lecz także zakaz dokonywania czynności prawnych, na które spółka wyraziła zgodę z udziałem piastuna naruszającego ustawę – S. Sołtysiński, Umowa zawarta przez członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z naruszeniem nakazu określonego w art. 202 KH nie jest nieważna. Glosa do wyroku SN z 11.1.2002 r., IV CKN 1903/00, PPH 2002, nr 10, s. 53-56. W komentarzu Z. Jary stwierdzono zaś, że taka wykładania art. 202 KH jest sprzeczna z zasadą nemo ex suo delicto meliorem suam conditionem facere potest.

Skutkiem komentowanej sytuacji jest ewentualna wadliwość uchwały wspólników, która może zostać zaskarżona w drodze powództwa o ustalenie na podstawie art. 189 KPC. Zgodnie z uchwałą SN z 18.9.2013 r., III CZP 13/13, Legalis, wyrok sądu stwierdzający nieważność sprzecznej z ustawą uchwały wspólników ma charakter konstytutywny. Nie wpłynie on jednak bezpośrednio na ważność czynności.

Należy podkreślić, że nie jest rozstrzygającym, że art. 209 KSH przynależy do sfery prowadzenia spraw spółki, a nie reprezentacji. Uchybienia w zakresie reprezentacji również nie prowadzą do nieważności czynności prawnej, ale do negotium claudicans (art. 39 KC). Dotyczy to również skutków naruszenia art. 210 KSH. W doktrynie dominuje jednak nieprawidłowy pogląd o skutku nieważności. Przyjęto tezę o nieważności czynności wadliwej reprezentacji w umowach z członkami zarządu, z powołaniem na art. 39 KC, ewentualnie art. 58 § 2 KC. Takie stanowisko w doktrynie zajęli między innymi R. Pabis, w: Bieniak, KSH. Komentarz, 2015, s. 681; tenże, Spółka z o.o., 2006, s. 332 i 337–338; A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 1–300 KSH, 2016, art. 210, pkt 2 (ze wskazaniem na art. 58 § 1 KC); J.P. Naworski, w: Siemiątkowski, Potrzeszcz, Komentarz KSH, t. 2, 2011, s. 353–354; W. Popiołek, w: Pyzioł, Komentarz KSH, 2008, s. 417–418; A. Szumański, w: Sołtysiński, Komentarz KSH, t. 2, 2014, s. 509. Odmienny pogląd na ten temat prezentuje A. Opalski, którego zdaniem powyższa sytuacja nie prowadzi do nieważności czynności.

Należy zgodzić się również z poglądem SN dotyczącym koluzji. Jeśli doszło do zawarcia umowy w zmowie z kontrahentem i ze szkodą dla interesów reprezentowanego lub z udziałem piastuna, który mimo działania w granicach prerogatyw do występowania za spółkę i dochowania ustalonego sposobu reprezentacji działał sprzecznie z wolą mocodawcy, to umowa zawarta z naruszeniem nakazu określonego w art. 209 KSH będzie nieważna. Kwestia ta nie była wcześniej poruszana w orzecznictwie. Częściowe uwagi na temat koluzji były jedynie poruszone w orzeczeniach przytoczonych w komentowanym postanowieniu SN. Należy wskazać na wartość w utrwalaniu przez SN pozytywnego podejścia do tej konstrukcji prawnej, która szerzej została opisana w doktrynie. Jako podstawę do nieważności wskazano art. 5 KC, który daje kontrahentowi możliwość odmowy spółce prawa do powoływania się na zawarcie umowy mimo prerogatyw reprezentacyjnych piastunów. A. Opalski, w: Opalski, Komentarz KSH, t. 2A, 2018, art. 205. Podobnie na ten temat wypowiadali się również R. Pabis, w: Bieniak, Komentarz KSH, 2015, s. 663; tenże, Komentarz Spółka z o.o., 2006, s. 307 oraz R.L. Kwaśnicki, w: Kwaśnicki, Spółka, 2005, s. 206.

r.pr. Łukasz Berak, Anna Sobczak
Sołtysiński Kawecki & Szlęzak