Stan faktyczny
Minister Sprawiedliwości zaskarżył uchwałę Zgromadzenia Izby Adwokackiej w A. w części dotyczącej ustalenia składki rocznej za pierwszy rok po wpisie dla adwokatów wpisanych na listę adwokatów Rady Adwokackiej w A. Adwokaci, którzy ukończyli aplikację adwokacką w tej Izbie mieli wpłacić 3640 zł, natomiast pozostali – 5040 zł. Sąd Najwyższy uchylił uchwałę w zaskarżonej części uznając, że konstruowanie pierwszej składki izbowej, w wysokości znacznie przekraczającej wysokość składki dla pozostałych osób wpisanych na listę adwokatów, powoduje, że traci ona charakter składki rocznej, o której mowa w art. 40 pkt 3 ustawy z 26.5.1982 r. – Prawo o adwokaturze (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1651 ze zm.; dalej jako: PrAdw). W uzasadnieniu wyroku stwierdzono, że składka roczna określona w zaskarżonej uchwale miała charakter ukrytej opłaty za wpis na listę adwokatów, tym samym jako pozbawiona podstawy prawnej, nie ma charakteru wiążącego (zob. wyrok SN z 11.12.2019 r., I NO 128/19, Legalis).
Naczelna Rada Adwokacka zaskarżyła wyżej wskazane orzeczenie, dowodząc, że od wyroku Sądu Najwyższego wydanego w I instancji możliwe jest odwołanie się do Sądu Najwyższego jako II instancji. Twierdziła, że z art. 176 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji RP wynika wymóg, aby od orzeczenia Sądu Najwyższego kończącego postępowanie ze skargi Ministra Sprawiedliwości na uchwały organów samorządów prawniczych przysługiwała skarga kasacyjna.
Z uzasadnienia SN
Sąd Najwyższy odrzucił skargę kasacyjną jako niedopuszczalną uznając, że w sprawie wniesionej przez Naczelną Radę Adwokacką pismem określonym jako skarga kasacyjna nie przysługuje droga sądowa, bowiem ani przepisy PrAdw ani KPC nie przewidują środka odwoławczego od wyroku Sądu Najwyższego wydanego na podstawie art. 14 ust. 2 PrAdw, w szczególności zaś nie przysługuje w tym zakresie możliwość wniesienia skargi kasacyjnej, co nie uchybia zasadzie z art. 176 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji RP. Odwołując się do orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego Sąd Najwyższy wyjaśnił, że w ramach ogólnie sformułowanego w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP prawa do sądu mieści się nie tylko prawo do sądu jako prawo do sądowego wymiaru sprawiedliwości sprawowanego przez sądy powszechne i wojskowe, do którego stosują się gwarancje wymagające dwuinstancyjności, ale również prawo do sądowej kontroli aktów godzących w konstytucyjnie gwarantowane prawa jednostki. W tym drugim przypadku sądy działają jako organ kontroli innych aktów władzy publicznej rozstrzygających sprawy jednostek po to, aby ustrzec je przed arbitralnością władzy i do tej kategorii spraw nie odnosi się art. 176 Konstytucji RP (zob. wyrok TK z 12.5.2003 r., SK 38/02, OTK Nr 5/2003, poz. 38). Wymaganie dwuinstancyjności nie odnosi się do tych postępowań, które są poddane jedynie końcowej kontroli sądu, dlatego występujące w art. 176 ust. 1 Konstytucji RP pojęcie „postępowanie sądowe” nie dotyczy sytuacji, w których sąd działa jako organ kontrolujący inne niż rozstrzygnięcia sądowe, akty władzy publicznej, czyli sprawuje czynności z zakresu ochrony prawnej (zob. wyrok TK z 13.1.2015 r., SK 34/12, OTK Nr 1/2015, poz. 1).
W ocenie Sądu Najwyższego nie ma analogii między sytuacją organów samorządu adwokackiego w rozpatrywanej sprawie, a sytuacją podmiotów prywatnych będących podstawowym adresatem gwarancji zawartych w rozdziale II Konstytucji RP. Jak wyjaśniono, organy samorządu zawodowego realizują bowiem tutaj zadania publiczne i podlegają w tej mierze kontroli ze strony organów administracji publicznej, której rezultatem może być szczególna sądową kontrolą legalności ich działań. Należy uznać, że organy samorządu adwokackiego występują bowiem w kontekście tej sprawy jako organ sprawujące w pewnym zakresie władztwo publiczne nad członkami samorządu. W uzasadnieniu postanowienia podkreślono, że skargi Ministra Sprawiedliwości na uchwały organów samorządu adwokackiego nie są rozpatrywane przez Sąd Najwyższy ani w I instancji, ani też w ogóle w ramach kontroli instancyjnej. Pozainstancyjny charakter tej kontroli wyraża się również w tym, że skarga Ministra Sprawiedliwości na uchwałę samorządu zawodowego (adwokackiego, radcowskiego, notarialnego, komorniczego) stanowiąc specyficzny środek zaskarżenia, jest rozpatrywana przy odpowiednim stosowaniu przepisów KPC o skardze kasacyjnej będącej nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia, do którego nie stosuje się zasada dwuinstancyjności (zob. wyrok SN z 18.9.2014 r., III ZS 3/14, Legalis).
